Alternatif Hükümet Sistemlerinde Yürütmenin Gücü ile Hak ve Özgürlük Ortamı İlişkisinin Analizi Rapor / Doç.Dr. Yetkin ÇINAR, Doç.Dr. Türkmen GÖKSEL  

Çağın gereklerine ve Türkiye’nin koşullarına en uygun yönetim sistemlerinin (seçim, parti, hükümet) esaslarının ortaya konulabilmesi ve bunların uyumlu biçimde çalışabilmesi ilişkili tüm alt sistemlerin nesnel bir tabanda tartışılabilmesine bağlıdır. Türkiye’de farklı zamanlarda gündeme gelen yönetim sistemleri tartışmalarına nesnel bir temelde katkıda bulunmayı amaçladığımız ve bu doğrultuda uzman görüşlerinden ve uluslararası veri tabanlarına dayalı karşılaştırmalı analizlerin açıklayıcılığından yararlandığımız bu politika notunda, aşağıdaki üç önermeye ilişkin araştırma bulguları sunulmaktadır:

1- Bir ülkedeki yürütmenin başının gücü ve vatandaşların sahip olduğu hak ve özgürlükler ile o ülkedeki hükümet sisteminin başkanlık, yarı başkanlık ya da parlamenter sistem olması -yani sistem türleri- arasında doğrudan bir ilişki bulunmamaktadır. Diğer bir deyişle, ülkelerdeki hak ve özgürlük ortamları ve yürütmenin başında temerküz eden (toplanan) güç, o ülkelerdeki hükümet sisteminin türünden ya da adından bağımsız olarak farklılık gösterebilir. Bunun da sisteme verilen isimden çok sistemin kurgu ve işleyişinin önemli olduğunu gösterdiği ileri sürülebilir.

2- Yine hükümet sistemi türlerinden bağımsız olarak, bir ülkede yürütmenin başında toplanan kâğıt üzerindeki (yasa ve anayasada) yazılı yetkilerden kaynaklanan güç ile yürütmenin başının pratikte sahip olduğu güç (fiilî güç) arasında, ilgili ülkede “hukuk devleti” ilkesinin ne ölçüde hayata geçirilebildiğine bağlı olarak, farklılıklar olabilir.

3- Türkiye’de her üç sistemin (parlamenter, yarı başkanlık, başkanlık) en tipik dünya uygulamaları örnek alınarak yapılması muhtemel hükümet sistemi değişikliği senaryolarında yürütmenin başına kâğıt üzerinde tanınan yetkiler ve güç uygulamada belirli ölçülerde aşılabilir.