OHAL Kararnamelerinin Meclis’te Görüşülmesi Neden Önemlidir? Değerlendirme Notu / Levent Gönenç

Türkiye 15 Temmuz darbe girişiminin ardından olağanüstü günler yaşıyor. Bu olağanüstülük, sadece söz konusu darbe girişimine neden olan unsurları ortadan kaldırmak için uygulanan yönetim usulleri açısından değil; ekonomik, bürokratik ve siyasal yapıda yaşanan büyük değişim/dönüşüm açısından da daha önce karşılaşmadığımız, alışık olmadığımız uygulamaları beraberinde getiriyor.

Aslında Türkiye olağanüstü yönetim usullerine yabancı değil. Çok fazla geriye gitmeye gerek yok, 1982 Anayasası’nın yürürlükte olduğu dönemde, kapsamı ve alınan tedbirlerin niteliği zaman içinde değişse de, Türkiye’nin güneydoğu bölgesindekiler 1987-2002 yılları arasında, olağanüstü hal rejimi altında yaşadılar. Bu rejim o zaman da çok tartışılmıştı, tartışılan noktalar farklı olsa da, bugün yine tartışılıyor. Çünkü Anayasanın olağan maddeleri arasında uyuyan dev 14 yıl sonra uyandı.

Bugünkü tartışmaları doğru değerlendirebilmek için olağanüstü hal rejiminin üç önemli özelliğini bilmemiz gerekiyor: Birincisi, olağanüstü hal süresince Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu, yani yürütme organı kanun hükmünde kararname (OHAL KHK) çıkararak tüm vatandaşlar için geçerli olacak genel düzenlemeler yapabiliyor. Burada yürütme organı TBMM’nin iznine veya çıkaracağı yetki yasasına ihtiyaç duymuyor. Oysa olağan dönemlerde Bakanlar Kurulu’nun kanun hükmünde kararname çıkarabilmesi için TBMM’nin bir yetki yasası yaparak ona bir anlamda izin vermesi gerekiyor. Dolayısıyla, olağanüstü hal süresince Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu TBMM’nin dahli olmaksızın yasa etkisine ve gücüne sahip kurallar koyabiliyor. Bu noktada şu soru akla gelebilir: Olağanüstü hal ilanına ilişkin karar sürecin en başında TBMM’ye sunuluyor ve TBMM onay veya ret şeklinde iradesini beyan ediyor. Bu usul TBMM’nin olağanüstü hal sürecine dahil olduğu anlamına gelmez mi? Hemen cavaplayalım: Başlangıçta, olağanüstü halin ilanına ilişkin ilk aşamada, TBMM’nin devrede olması, daha sonra olağanüstü hal süresince yapılacak işlemlere ve çıkarılacak kararnamelere peşinen onay verdiği veya bunları kabul ettiği anlamına gelmiyor. Bu nedenle, olağanüstü hal süresince çıkarılacak kararnamelerin TBMM’de müzakere edilerek yasalaştırılması önem kazanıyor. İkincisi, yürütme organı çıkardığı kararnamelerle neredeyse sınırsız bir düzenleme alanına sahip. OHAL KHK’leri ile, çekirdek bir alan hariç olmak üzere, Anayasa’da yer alan temel hak ve özgürlüklere ilişkin güvencelere aykırı tedbirler alınabiliyor. Nihayet üçüncüsü, OHAL KHK’leri Anayasa Mahkemesi (AYM) tarafından denetlenemiyor.

Değerlendirme notunun tamamına erişmek için tıklayınız.