TÜİK’e güvensizlik öyle bir düzeye vardı ki kurum belirli ürün gruplarında negatif aylık enflasyon açıkladığında tüm okları üzerine çeker halde epeydir. Bu durum, TÜİK’in uzunca süre yayımladığı ortalama fiyat verilerini Nisan 2022’de yayımlamayı durdurmasıyla başladı. O tarihten sonra uzunca bir süre TÜFE’nin hem genel düzeyinde hem de harcama grupları detayında anlaşılması güç değişimler yayımlandı ve bu da “gizlemenin sebebi anlaşıldı” şeklinde yorumlandı. Mayıs 2025 TÜFE sonuçlarında da özellikle gıda ve alkolsüz içecekler grubu için açıklanan -%0,71 aylık enflasyon ciddi eleştirilere yol açtı. Çünkü gıda grubu için Mayıs 2025’teki aylık değişimler İTO’nun yeni değişkeni olan İstanbul Tüketici Fiyat İndeksi’nde %3,24, TÜRK-İŞ’in açlık sınırında %4,4, TEPAV’ın Gıda Endeksi’nde (TEGE) %1,21, İTO’nun uzunca zamandır var olan İstanbul Ücretliler Geçinme İndeksi’nde ise -%0,09 şeklindeydi.

Şekil 1. Sebze grubunun aylık enflasyona katkısı (% katkı)

Kaynak: TÜİK, TEPAV hesaplamaları.

Mayıs 2025 için TÜİK aylık enflasyonu %1,53 olarak açıkladı. Haber bülteninde sunulan veriler gıda ve alkolsüz içecek grubunun aylık enflasyonu 0,18 puan aşağı çektiğini gösteriyor. Bu analizi temel başlıklar detayında yaptığımızda gıda grubunun enflasyona katkısındaki azalmanın kaynağının taze sebzeler, yumurta ve tavuk eti grupları olduğu görülüyor. Bu üç grubun aylık enflasyona katkıları sırasıyla -0,458, -0,136 ve -0,045. Yani üçünde bir önceki aya göre fiyat değişimi olmasa Mayıs 2025 aylık tüketici enflasyonu %1,53 değil de %2,17 olacaktı. Diğer taraftan gıda ve alkolüz içecekler ana grubunda enflasyonu yukarı iten temel başlıklar da var. Örneğin Mayıs 2025 aylık enflasyonuna katkısı en yüksek üç gıda grubu temel başlığı şöyle: Taze meyveler (+0,219), şarküteri ürünleri (+0,056) ile kuru meyve ve sert kabuklu yemişler (+0,04). Yani bir yanda enflasyonu 0,639 puan aşağı çeken üç temel başlık varken diğer yanda 0,314 puan yukarı iten üç temel başlık var.

Peki, bu sonuçlar makul mü? Birincisi, sebze grubu 2022’den beri her mayıs ayında aylık enflasyonu aşağı çekiyor ki bu durum mevsim etkisinden kaynaklanıyor. Mesela benzer bir etki son iki yıldır nisan ayında da var ama 2022 ve 2023’te sebze grubu nisan ayı aylık enflasyonuna pozitif katkı yapmış. Şekil 1’de görüleceği üzere son üç yıldır mayıs ayında sebze grubu genel aylık enflasyonu 0,4 puan civarında aşağı çekiyor. 2022’deki etkinin daha yüksek olması kuvvetle muhtemel bir ay önceki yüksek artışın bir sonucu.

İkincisi, sebze grubu bileşenleri için başka fiyat verileri TÜFE’deki benzer bir eğilime işaret ediyor. Malumunuz, TÜİK Nisan 2022’den beri ortalama fiyat serisini yayımlamıyor ama fiyat verisi sunan başka kaynaklar da var. Mesela Türkiye Ziraat Odaları Birliği her ay belirli ürünlerde üretici, hal, pazar ve market fiyatlarını açıklıyor. Market fiyatları altı büyükşehirden derlendiği için yine Türkiye temsiliyeti konusunda TÜİK’le birebir karşılaştırma yapmak için uygun değil ama bu şehirlerin Türkiye’deki 2024 toplam nüfusunun %39,7’sini, 2023 toplam GSYH’sinin ise %55,5’ini oluşturduğundan pek de fena bir kıyaslama olmayabilir. Tablo 1’de görüleceği üzere Mayıs 2025’te sebze grubunda yer alan sekiz üründen altısının fiyatı bir önceki aya göre azalmış. Fiyatı azalan ürünlerden beşinde %24-49 bandında fiyat düşüşü varken, fiyat artışı domateste %9,68, maydanozda ise %6,12 olmuş. Bu ürün gruplarının TÜİK’in 2021’de yayımladığı ağırlıklarının sabit kaldığını varsaysak söz konusu sekiz üründen oluşan sebze sepetinin %40’ını domatesin, %15,8’ini salatalığın, %13,3’ünü ise kuru soğanın oluşturması gerekiyor. İşte, bu ağırlıkları, ürün gruplarının TZOB tarafından yayımlanan Aralık 2024, Nisan-Mayıs 2025 ortalama fiyatlarını dikkate alarak hesapladığımız sebze grubu Mayıs 2025 aylık enflasyonu -%21 çıkıyor. Yani, Türkiye’nin altı büyükşehrinden toplanan fiyatların ima ettiği sebze grubu enflasyonu TÜİK’in yayımladığından düşük gibi bir durum var ortada. 

Tablo 1. Sebze grubu ürünlerindeki aylık enflasyon (%, Mayıs 2025)

Kaynak: Türkiye Ziraat Odaları Birliği, TÜİK, TEPAV hesaplamaları.

Üçüncüsü, gıda enflasyonunu aşağı çeken tek temel başlık sebzeler değil elbette. TZOB’un veri sunduğu diğer temel başlıklar için Şekil 2’de TÜİK-TZOB karşılaştırması sunuluyor. Görüleceği üzere sekiz temel başlığın dördünde TZOB verileri fiyat düşüşüne işaret ederken aynı ürünler için TÜİK fiyat artışı raporladı. Bu başlıklardaki ürünlerin TÜFE’deki ağırlığı %3,42. Listede yer alan ürünlerden TZOB’un fiyat artışı ama TÜİK’in fiyat düşüşü raporladığı sadece tereyağı var ve bu ürünün sepetteki ağırlığı %0,32. Yumurta ve tereyağı ise her iki veride de düşüş raporlanan ama TÜİK’in TZOB’dan daha büyük düşüş raporladığı iki temel başlık. Son olarak şeker başlığında her iki kurum da fiyat artışına işaret ederken TÜİK’in raporladığı fiyat artışı TZOB’un raporladığından fazla. Özetle TZOB verilerine kıyasla TÜİK verilerinde gıda enflasyonunu aşağı çeken farklılaşma sepetteki ağırlığı %2,29 olan üç temel başlıkta, enflasyonu yukarı itecek farklılaşma ise sepetteki ağırlığı %3,76 olan beş temel başlıkta var. Tabi bu sonuçları değerlendirirken TÜİK’in verisinin Türkiye temsiliyeti olduğunu ama TZOB verilerinin sadece altı büyükşehirdeki fiyat gelişmelerini yansıttığını unutmamak gerekiyor.

Şekil 2. Çeşitli gıda temel başlıklarında aylık fiyat değişimleri (%, Mayıs 2025)

Kaynak: Türkiye Ziraat Odaları Birliği, TÜİK, TEPAV hesaplamaları.

Bu bulgular Mayıs 2025’te aylık enflasyonu en çok aşağı çeken gruptaki fiyat hareketlerinin piyasa verileriyle ya da TÜFE’nin geçmiş dinamikleriyle uyumlu olduğunu gösteriyor. Ancak TÜİK için toplumu açıkladığı verilerin doğruluğuna ikna etmek artık çok kolay bir iş değil. “Adı çıkmış dokuza, inmez sekize” gibi bir sorunla karşı karşıya TÜİK ama bu sorunu bertaraf etmeye yönelik pek bir aksiyon aldığı da söylenemez. Mesela hanehalkı ya da kurum düzeyinde ortalama fiyat serisini yeniden yayımlama gibi bir talep varsa bu talebi “o veriler piyasa fiyatlarını yansıtmıyor, bu nedenle yayımlamaya gerek yok” şeklinde yanıtlamak yerine, “topladığım ürün ve hizmet fiyatlarının aritmetik ortalaması, geometrik ortalaması, ağırlıklı ortalaması şudur” şeklinde bir karşılık vermek daha güçlü bir iletişim sağlayabilirdi. Diğer taraftan, fiyat verisini yayımlama konusundaki dirençte ısrarcı olacaksa da TÜİK en azından TÜFE ağırlıklarını 143 temel başlık yerine daha geniş kırılımda açıklayabilir ve üretilen alternatif göstergelerin kendi verilerine yakınsamasını sağlayabilir. Zira bu ağırlıklar olmayınca alternatif enflasyon verisi hesaplayan kurumlar aynı kategori altında olan ama farklı fiyat dinamikleri sergileyebilen ürünlere (beyaz peynir ve kaşar peyniri gibi) ya aynı ürünmüş muamelesi yapabiliyor ya da 2021’de TÜİK’in yayımladığı ağırlıkların hala aynı olduğunu varsayabiliyor. Yani şeffaflığın TÜİK için iyi olmasının nedenlerinden biri de aslında kendisini doğrulaması gereken göstergelerin kendisi ile aynı parametreleri kullanarak hesap yapmasını sağlamaktır.