Dış ticarette miktar ve birim değer endeksleri ne gösteriyor
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ihracat ve ithalatımız için miktar ve birim değer endeksleri yayımlıyor. Bu tür endekslerin garip bir kaderi var. Bunların ele alınan olayı sapmalı göstereceğini hemen herkes bilir ama uygulamada yapılacak pek fazla bir şey olmadığından, bu endeksleri şiddetle eleştirenler bile döner dolaşır, yine onları kullanırlar. Sorunun özünde yatan da bu tür endekslerin ihraç ve ithal edilen malların niteliklerindeki ve ihracat ile ithalatın mal bileşimindeki değişmeleri hesaba katmamasıdır. Oysa bugünün yoğun rekabet ortamında bu iki tür değişmenin olması hem de ciddi boyutlarda olması, istisna değil, neredeyse kuraldır. Bu sakıncaları azaltabilmek için görece kısa bir döneme, 2007'nin birinci çeyreği ile 2008'in ikinci çeyreği arasına bakmak istiyorum. Tablo 1'de ihracat miktar ve birim değer endeksleri veriliyor. 2008'in ilk çeyreğinde ihracat miktar endeksimiz, 2007'nin aynı dönemine oranla yüzde 18,1 artmış. Ama 2008'in ikinci çeyreğinde bu artış oranı yüzde 9,2'ye düşüyor. Çünkü 2007 yılının ikinci çeyreğinde ilk çeyreğine oranla endeks 13.3 puan yükselirken 2008'de artış sadece 1.6 puan. İhracat miktar endeksindeki artışın 2007'nin son çeyreğinden sonra durakladığı görülüyor. İhracat birim değer endeksinde ise bir yıl önceye oranla ciddi artışlar görülüyor. 2008'in ilk çeyreği için artış yüzde 23,5, ikinci çeyreği için ise yüzde 24,8. Ancak ihracat birim endeksindeki yükseliş neredeyse tümüyle 2007'nin son çeyreğinde olmuş. İhracat birim değer endeksi 2008 yılının ilk yarısı sonunda, 2007'nin son çeyreğine göre sade 1.1 puan (yüzde 0,6) artmış. Üstelik birinci çeyrek sonunda bu endekste 8 puanlık (yüzde 5,1) ciddi bir düşme de olmuş. İthalatımızda da benzer bir durum var. Ancak ithalat miktar endeksinde gözlenen artış oranları daha düşük. Bir yıl öncenin aynı dönemleriyle karşılaştırıldığında ithalat miktar endeksi ilk çeyrekte yüzde 13,3 ikinci çeyrekte ise yüzde 4,6 artmış. 2008 ikinci çeyreğinde ulaştığı düzey ise 2007 son çeyrek düzeyinden sadece 1.1 puan daha yüksek. Buna karşılık ithalat birim değer endeksi sürekli ve hızlı yükselmiş. 2008'in ikinci çeyreği sonunda ulaştığı düzey, 2007'nin son çeyreğinin yüzde 16,3 üzerinde. Bir yıl öncesiyle karşılaştırıldığında ise ilk çeyrek için yüzde 22,8, ikinci çeyrek için ise yüzde 28,5 artış var. Bu bilgilerden benim çıkarabildiğim şu: 2008'in ikinci çeyreği itibariyle bakıldığında hem ihracat miktar hem de ihracat birim değer endeksleri geçen yılın son çeyreğindeki düzey dolayında kalmış. Buna karşılık ithalatta durum farklı. Orada da miktar endeksi yükselmemiş ama birim değer endeksi yükselmiş. Bunun önemli bir nedeni, herhalde, petrol fiyatlarındaki artış. Öyle görünüyor ki 2008'in ikinci çeyreğinde net dış ticaretin GSYH'ye katkısının küçük de olsa artı olmasının nedeni, 2008'in ikinci çeyreğinde ithalat artış hızının çok düşmüş olması. Ama bir de takıldığım nokta var: İhracat birim değer endeksindeki bu durağanlığın nedeni ne? Bu devam ederse ihracatta kâr marjları daha da sıkışmaz mı?
| Tablo 1 (%) | ||
| . | İhracat Miktar Endeksi |
İhracat Birim Değer Endeksi |
| 2007 I. Çeyrek | 144,9 | 135,4 |
| 2007 II. Çeyrek | 158,2 | 141,3 |
| 2007 III Çeyrek | 155,8 | 145,0 |
| 2007 IV. Çeyrek | 169,0 | 175,3 |
| 2008 I. Çeyrek | 171,1 | 167,3 |
| 2008 II. Çeyrek | 172,7 | 176,4 |
| Kaynak: TÜİK | ||
| Tablo 2 (%) | ||
| İthalat Miktar Endeksi |
İthalat Birim Değer Endeksi |
|
| 2007 I. Çeyrek | 147,6 | 137,7 |
| 2007 II. Çeyrek | 168,7 | 144,0 |
| 2007 III Çeyrek | 172,9 | 148,0 |
| 2007 IV. Çeyrek | 175,3 | 159,1 |
| 2008 I. Çeyrek | 167,3 | 169,1 |
| 2008 II. Çeyrek | 176,4 | 185,1 |
| Kaynak: TÜİK | ||
Bu yazı 26.09.2008 tarihinde Referans Gazetesi'nde yayınlanmıştır.
