2008'in ilk yedi ayına ilişkin dış ticaret istatistikleri Türkiye'nin ihracatında Avrupa Birliği ülkelerinin payında bir yıl öncenin aynı dönemine göre yaklaşık 7 puanlık bir azalma olduğunu gösteriyor. 2007'nin Ocak-Temmuz döneminde Avrupa Birliği ülkelerinin payı yüzde 57 iken 2008'in aynı döneminde yüzde 50,3 olmuş. "Orta ve Yakın Doğu" ülkelerinin ihracatımızı içindeki payı ise yüzde 13,6'dan yüzde 17,8'e yükselmiş. Acaba Türkiye için bu bir olanak mıdır? Başka bir değişle, Türkiye kısmen de olsa Avrupa Birliği pazarı yerine Ortadoğu pazarını ikame edebilir mi? Bu sorunun yanıtı birden fazla boyut içeriyor. Örneğin Avrupa Birliği ülkelerinin kalite standardı tutturulamadığı için buraya ihracat yapılamaması nedeniyle pazar payının düşmesi ile böyle bir sorun olmaksızın Ortadoğu ülkelerine olan ihracatın Avrupa Birliği ülkelerine yapılandan daha hızlı artırılması aynı biçimde yorumlanamaz. İlki ihracatta ciddi bir başarısızlığı, ikincisi ise bir başarıyı ifade eder. Öte yandan Ortadoğu ülkeleri de Türkiye'den ithalât yapmaya muhtaç değiller. Bu ülkelerde pazar edinmek ya da pazar payını artırmak da o kadar kolay değil. Bu konuda merakımı gidermek üzere, büyük çaplı ithalât yapan dört Ortadoğu ülkesine yaptığımız ihracatta 2005-2007 döneminde görülen eğilimlere baktım. Sözünü ettiğim ülkeler Birleşik Arap Emirlikleri, İran, Mısır ve Suudi Arabistan. Bu ülkelerin ele alınan dönemdeki toplam mal ithalâtı miktarları Tablo 1 'de veriliyor:  

Tablo 1

Görüldüğü üzere dört ülkenin de ithalâtında ele alınan dönemde yüzde 28,5 (Birleşik Arap Emirlikleri) ile yüzde 51,7 (Suudi Arabistan) arasında değişen oranlarda ciddi artış olmuş. Peki bu ülkelerin toplam ithalâtı içinde Türkiye'nin payı ne? Tablo 2'de bu sorunun yanıtını bulmak olanaklı.

Tablo 2

Tablo-2'den görüldüğü üzere bu ülkelerin toplam ithalâtları içinde Türkiye'nin payı, neredeyse ihmal edilebilecek kadar, az. Bu bir yandan Türkiye'nin bu ülkelere ihracatını artırmak için bir potansiyelin, hem de güçlü rakiplerinin varlığının göstergesi olarak düşünülebilir. Bu ülkelerin ithalâtları arttığında, Türkiye bu olanaktan yararlanabilmiş mi? Başka bir değişle Türkiye'nin bu ülkelere olan ihracatının, bu ülkelerin ithalâtındaki artışa duyarlığı ne kadar? Bu soruya yanıt verebilmek için her yıl için Türkiye'nin bu ülkelere ihracatındaki yüzde değişmenin, bu ülkelerin ithalâtındaki yüzde değişmeye oranını (oynaklık katsayısı) hesapladım. Bir ülke için bu katsayının birden yüksek (küçük) olması, Türkiye'nin bu ülkeye yaptığı ihracatın, ülkenin toplam ithalâtından daha fazla (az) arttığını gösteriyor. Bu katsayının birden yüksek olması Türkiye'nin söz konusu ülkenin toplam ithalâtı içindeki payını artırabilmiş olduğu anlamına geliyor. Katsayının büyüklüğü de pay artırabilmenin kolaylığının bir göstergesi olarak düşünülebilir. Yıllar ve dönem ortalaması olarak sonuçlar Tablo-3 de veriliyor.

Tablo 3

Oynaklık katsayısının dönem ortalamasına bakıldığında, bu dört ülke arasında Türkiye'nin sadece Birleşik Arap Emirlikleri'nde pazar payını güçlü bir biçimde artırdığı görülüyor. İran'da da bu katsayı birin biraz üzerinde. Türkiye Mısır ve Suudi Arabistan'da pazar payını artıramamış. Tablo-3'de dikkati çeken bir başka nokta da 2006 yılı. Bu yılda İran dışında tüm ülkelerde oynaklık katsayısı düşmüş. Yani Türkiye'nin bu ülkelerdeki pazar payını artırma çabalarında bir zayıflama olmuş. Hele Mısır ve Suudi Arabistan için bu iyice olumsuz bir görünüm sunuyor. Bu ülkelerde ortalama oynaklık katsayısını birin altına çeken de bu yıl. Eldeki bilgiler bunun nedenlerini ortaya koymak için yeterli değil. Ama üç ülkede birden benzer sonucun çıkmış olması, sorunun nedeninin Türkiye'de aranması gerektiğine işaret ediyor. Sonuç olarak, Ortadoğu ülkelerine ihracatımızı artırmak olanaklı. Bunun Türkiye için yararlı da olacağını düşünüyorum. Ancak bu kendiliğinden olmaz. Bu ülkelerin gelişme yollarını, bunun gerektirdiği ithalat artışını ve bu ithalâtın mal bileşimindeki değişmeyi iyi inceleyip, üretici ve ihracatçıları bilgilendirmek gerek.

Bu yazı 03.10.2008 tarihinde Referans Gazetesi'nde yayınlanmıştır.