TÜİK'in yayınladığı GSYH büyüklüğünün bileşenlerinden birisi de Tablo'da verilen cari ve sabit fiyatla stok değişmeleri. 2009 yılının ilk çeyreğinde ciddi bir stok erimesi görünüyor. Cari fiyatlarla 15.4 milyar TL! Bunun önemini biraz daha vurgulayabilmek için aynı dönemdeki (üç aylık) cari fiyatlarla GSYH'ya oranlarsak yüzde -7,3 çıkıyor. Oysa 2008 yılının aynı döneminde bu oran sadece yüzde -1,8. Tabii, bu stok erimesi, GSYH'daki düşüşe de önemli katkı yapıyor. İnsanın aklına "ne oldu da 2009 yılının ilk çeyreğinde, ekonomide hem iç ve hem de dış talep daralırken, stoklar bu kadar eridi?" sorusu geliyor. Türkiye ekonomisinde 1998 sonrasına ilişkin yayınlanan stok serilerindeki davranışa baktığımızda her yılın üçüncü çeyreğinde ciddi bir stok birikmesi olduğu görülüyor. Bunu hasat nedeniyle tarımsal stoklardaki hareket ile açıklamak olanaklı. 1998'den bu yana sadece üç yılda (1999, 2003 ve 2008), buna ek olarak, bir de yılın ikinci çeyreğinde de, hem cari ve hem de sabit fiyatlarla, stok artışı olmuş. Bu tarihlerde acaba neden ikinci çeyrekte de stok birikimi olmuş? Olmuşsa neyin stoku artmış? Tarihsel olarak stokların nasıl eridiğine de baktım. Yılın üçüncü çeyreğini izleyen iki çeyrektekitoplam stok erimesinin, stok birikimine oranını aldım. Tabii sabit fiyatlarla. 2008 yılı son çeyreği ile 2009'un ilk çeyreğindeki erime kadar daha önce hiç olmamış. Stoklardaki erimenin üçüncü çeyrekteki stok birikimine oranı hesaplandığında yüzde -191. Buna en yakın değere 2005'de ulaşılmış; o bile yüzde -172,9. Diğer yıllarda ise bu oran yüzde -100'ün altında. 2008'in ikinci çeyreğinde de stok birikmesi olduğunu göz önüne alarak yaptığım düzeltme de durumu değiştirmedi. Yine 2008 yılı liderliğini koruyor. Sadece oran yüzde -181,6'ya iniyor. Özetle 2008'in üçüncü çeyreği sonrasındaki gelişmeler pek de daha önceki deneyimlere benzemiyor. Onlardan çok daha fazla bir erime var. Acaba neden? Bu soruya yanıt veremeyeceğim. Ama TÜİK'in "Harcamalar Yöntemiyle GSYH" tahminlerinde sürekli yer alan bir dip nota dikkati çekmek istiyorum. Bu dipnotta: "Stok değişmeleri kalıntı yöntemiyle hesaplanmış olup istatistiki hatayı da içermektedir" deniliyor. İngilizcesi biraz daha detaylı: "Change in Stocks is estimated as residual between production and expenditure accounts and also includes statistical discrepancy" Bu açıklamadan da anlaşılacağı üzere, aslında, elimizde stok değişmesi rakamı yok. Var olan "stok değişmesi+üretim yoluyla tahmin edilen GSYH ile harcama yoluyla tahmin edilen GSYH arasındaki fark" biçiminde tanımlanabilecek garip bir değişken. Bu garip değişkeni, ona verilen isme uygun olarak, yorumlamak isteyenler doğal olarak ikinci bileşenini sıfır alıyorlar. Ben de tersini yapayım ve ilk değişkeni sıfır alarak, bu değişkeni üretim ile harcama yöntemleri ile hesaplanan GSYH rakamları arasındaki fark olarak yorumlayayım. Sonuç şöyle:

Türkiye'de esas alınan üretim yoluyla hesaplanan GSYH ' dır. Bu durumda, 2009 yılının ilk çeyreğinde, hata terimi eksi olduğu için, harcama yoluyla hesaplanan GSYH daha yüksek çıkmış oluyor. Yani toplam talebin bileşenlerinin (özel tüketim, özel yatırım, kamu harcamaları, net ihracat) bazıları olduğundan yüksek tahmin edilmiş görünüyor! Hangileri olabilir? Mantıksal açıdan, her hangi birisi ya da bir kaçı olabilir. Bu durumda, söz konusu değişkenlere ilişkin tahminler sapmalı olmuyor mu?

Bu yazı 10.07.2009 tarihinde Referans Gazetesi'nde yayınlanmıştır.