2020’de büyüme oranı ne düzeyde gerçekleşebilir? Bunca belirsizliğin ortasında açık ki yanıtlaması çok zor bir soru. COVID-19 üzerine Güven Sak ile birlikte kaleme aldığımız ikinci yazı DÜNYA’da 13 Nisan’da yayınlandı. O tarihte mevcut sosyal mesafe koyma önlemlerinin -değişmeden sürdüğü her birim zaman aralığı için- ekonomiye etkisinin ne olabileceğini gösteren bir tablo vermiştik. Yüzde 38 gibi bir küçülme oranı ortaya çıkıyordu. Farklı bir ifadeyle, önlemlerin üç ay değişmeden sürmesi halinde, ekonominin o üç ayda bir yıl öncesinin aynı dönemine kıyasla yüzde 38 oranında küçüleceğini hesaplamıştık. Hata payının oldukça yüksek olduğunu (-30 ile -50 arasında bir aralık düşünülebileceğini) belirtmiş ve sadece bir ‘mertebe’ vermeyi amaçladığımızı vurgulamıştık.

Sözünü ettiğimiz önlemler nisanın tümünde ve mayısın da önemli bir kısmında geçerli oldu. Haziran’ın başından itibaren ise çoğu yasak kaldırıldı. Bu durumda, eksi %38 büyüme tahmininin, ikinci çeyreğin kabaca 2/3’ü için geçerli olduğunu kabul ediyorum. İlk çeyrek büyümesini ise biliyoruz: Yüzde 4,5. Tabloda altı alternatif senaryo yer alıyor. Önce ilk üçüne (A, B ve C senaryolarına) bakalım. Her üçünde de Haziran’da ekonomik küçülmenin yüzde 15 olacağı varsayılıyor. Bu durumda, ikinci çeyrekte küçülme %30 oluyor. Yine her üç senaryoda dördüncü çeyrekte %4,5 oranında büyüyeceğimiz varsayılıyor. Farklı olan, üçüncü çeyrek küçülmesi: A’da %10, B’de %5 ve C’de ise %0. Üç senaryoda ortaya çıkan 2020 ekonomik küçülme değerleri şöyle: A: %7,8, B: %6,6 ve C: %5,3 (tablonun son sırası).

Açık ki belirleyici olan ikinci çeyrekteki küçülme tahmini. Sözünü ettiğim yazıda, devletin tüketim harcamalarını %20 artıracağı varsayımı vardı. Bu oldukça yüksek bir oran. Ancak, daha önce 2009’un son çeyreğinde de bu düzeyde bir kamu tüketimi harcaması gerçekleşmişti. Telaffuz edilen desteklere bakılırsa, şimdi, bu artış daha da yüksek olabilir. Öte yandan kamu bankaları kredi arzını yüksek bir oranda artırdılar son iki ay içinde. Bu da büyümeye olumlu katkı yapacaktır. Tabloda yer alan D, E ve F senaryolarında bu nedenle nisan ve mayıs aylarındaki küçülme tahminini %30’a, Haziran’dakini ise %10’a çektim. Böylelikle ikinci çeyrek küçülmesi %23 oluyor. Geriye kalan her şey ilk üç senaryodaki gibi. Bu durumda ortaya çıkan yıllık küçülme oranları şöyle: D: %6.1, E: %4.8 ve F: %3.6.

İkinci çeyrekteki küçülme tahmininin çok belirleyici olduğunu belirttim az önce. Ne kadar gerçekçi bu kadar yüksek bir küçülme öngörüsü? Birkaç rakam vereyim: 2009’un ilk çeyreğinde ekonomimiz %14,3 oranında küçüldü. O zaman büyük bir ihracat düşüşü, net sermaye çıkışı, ekonomiye duyulan güvende keskin bir düşüş ve kredi daralması vardı. Şimdi, ilk üçü, aynı ölçüde, hatta daha fazla var; dördüncüsü yok. Ayrıca, o zamankinden farklı olarak nisan ve mayıs aylarında hizmet sektöründe işyerleri kapandı (hava taşımacılığı, turizm, lokanta ve berberler gibi). Ek olarak, haziran ayında tüketicinin bir şey olmamış gibi eski tüketim kalıbına dönmesini beklemek doğru değil. Nisan ve Mayıs aylarında elektrik tüketimi bir yıl öncesinin aynı dönemine kıyasla yüzde 16 oranında düştü. 2009’un ilk çeyreğinde bu oranda yüzde 6,5 dolaylarındaydı. Gerçi Mayıs 2020’de, Mayıs 2019’da olmayan iki bayram günü etkisi var ama yine de 2009’a kıyaslandığında bayağı yüksek bir düşüş bu. Sadece sanayi sektöründeki durumu gösteren kapasite kullanım oranları ise 2009’un ilk iki ayına neredeyse eşit. Buna karşılık, %20 artacağını varsaydığım kamu tüketimi 2009’un ilk çeyreğinde neredeyse değişmeden kalıyor.

Bu çerçevede, daha az ‘karamsar’ olan %23 ikinci çeyrek küçülmesi dikkate alınsa bile, yine de 2020’de ekonomimizin önemli ölçüde küçüleceği anlaşılıyor. Üstelik son çeyrekte ekonominin normale döneceği gibi bir iyimser varsayım yaptığımı da unutmayın. C ve F senaryolarında yer alan üçüncü çeyreğe ilişkin varsayımın da iyimser olduğunu düşünüyorum. Bu durumda, %5 - %8 arasında bir küçülme beni şaşırtmaz. Tabii, son zamanlarda sıkça dile getirilen küresel bir borç ödeme krizi yaşanmaz ise. O zaman her şeyi yeniden düşünmek ve hesaplamak gerekiyor.

Bu köşe yazısı 02.06.2020 tarihinde Dünya Gazetesi'nde yayımlandı.