Çin ile ABD arasındaki ilişkileri anlamaya çalışmak insanı yoruyor. Bir bakıyorsunuz, Çin ile ABD arasındaki ticaret artıyor. Alan memnun, satan memnun. Ertesi gün ABD, Çin'le olan dış ticaret açığını bahane edip Çin mallarının ithalini kısıtlayacak önlemler almaktan söz ediyor. Hatta arada bir Çin silahlı kuvvetlerinin ABD için oluşturduğu tehditten dem vuran haberler manşetlere taşınıyor. Bu iki ülke iyi geçiniyorsa niçin bunlar oluyor? Yok, eğer araları bozuksa nasıl oluyor da ticaretleri bu kadar artıyor? Bu kadar ABD firması Çin'de yatırım yapıyor? Çin neden bu kadar ABD devlet tahvili alıyor? Kendi hesabıma işin içinden pek çıkamadım. Sonunda, izlemekle yetinmeye karar verdim ancak aşağıda göreceğiniz gibi o bile kolay değil.

Çünkü ABD-Çin iktisadi ilişkileri de ilk bakışta göründüğünden farklı. 2007 yılının ekim ayı itibariyle ABD'nin Çin'le yaptığı ticarette oluşan açık 213 milyar dolar. Yıl sonuna kadar bu rakamın 250 milyar doları bulması, hatta geçmesi söz konusu. Hele ABD'nin Çin'e toplam ihracatının ise sene sonunda 62 milyar dolar dolaylarında olabileceği (2006'da 55.2 milyar dolardı) düşünülürse bu açığın ABD için önemi daha iyi anlaşılabilir. Ama işin içine biraz daha girersek görünüm değişiyor. Şöyle ki: Ödemeler dengesi istatistikleri "yerleşiklik" ilkesine dayanılarak tahmin edilir. Yani bir firma Çin'de yerleşikse hâkim ortağı bir ABD firması olsa bile onun yaptığı satış ABD'nin Çin'e ihracatı olarak kayda geçmez; Çin'deki bir firmanın faaliyeti olarak düşünülür. Ama bir an için bu uygulamayı unutup, hesapları "vatandaşlık" bazında düşünelim: Çin'de bulunan ABD firmalarının ortaklıkları var. Bunlar zannedildiği gibi, Çin'de ucuz mal üretip ABD'ye ihraç etmekle meşgul değiller. Tam tersine Çin tüketicisi için mal ve hizmet üretiyorlar. Bu firmaların 2005 yılında yaptıkları toplam satış 86.5 milyar dolara ulaşmış. Yukarıda verilen tahmin kullanıldığında ABD'nin Çin'e olan ihracatı 2005'ten bu yana yaklaşık yüzde 48 artmış görünüyor. Ama ulaşılan rakam hâlâ Çin'deki ABD firmalarının ortaklıklarının satışlarının yüzde 72'si dolaylarında. Bu sonuç ABD'lilerin Çinliler ile yaptıkları ticarette çok büyük açık vermedikleri anlamına geliyor. Bank of America'dan Joseph Quinlan, bu noktanın altını çizdikten sonra küreselleşen dünyada dış ticaretin ne denli karmaşık olabileceğinin bir başka yönüne daha dikkati çekiyor. Ona göre ABD'nin Çin'le olan dış ticaret açığı, bu firmalar hesaba katılmadığında bile daha az. Çünkü pek çok ABD firması Çin'e ihracatı ABD'den değil, başka ülkelerdeki ortaklıkları yoluyla yapıyor. Bu tür ihracat ise dış ticaret istatistiklerinde "filan ülkenin Çin'e ihracatı" olarak görülüyor. Bütün bunlar derlenip toplanırsa ABD'nin Çin'le olan ticaretinde hiç de dehşet verici bir açık vermediği ortaya çıkacak. (Tabii bu durum ABD-Çin ilişkilerine özgü değil. Her ülke için bu tür sorunlar var. ABD'nin istatistikleri görece daha iyi olduğu için hiç olmazsa bu kadar bilgi edinilebiliyor.) Son bir nokta daha: ABD'nin Çin'deki doğrudan yatırımları sanıldığı gibi çok da değil. Çin'e yapılan ABD doğrudan yatırımlarının toplam değeri 2005 yılı sonu itibariyle tarihsel değerle sadece 16.9 milyar dolar. Bu ne ABD'nin dünyadaki toplam yatırımları ne de Çin'e gelen toplam yabancı doğrudan sermaye yatırımları içinde önemli bir miktar. Buna karşılık söz konusu yatırımların yapıldığı firmaların 2006 yılı kârı 4.7 milyar dolar!

Bu köşe yazısı 28.12.2007 tarihinde Referans Gazetesi'nde yayınlanmıştır.