Gustav Mahler, müzik tarihinin kuşkusuz en ilgi çeken insanlarından birisidir. Yanlış anımsamıyorsam ve istatistiklere güvenilebilirse Ludwig van Beethoven 'den sonra hakkında en çok yazı yazılan müzikçi de odur. Bruno Walter, Otto Klemperer ve Colin Matthews gibi müzikçilerden Theodor W. Adorno gibi felsefecilere kadar yayılan geniş bir yelpaze içinde yer alan kişiler Mahler hakkında kitap yazmışlar. Tabii buna binlerce makaleyi de eklemek gerek. Bugün dünyanın çeşitli yerlerinde kurulmuş, belki yüzlerce, Mahler derneği var. Mahler'in müzik tarihinde bir isim olmaktan çıkıp bir araştırma alanı konumuna gelmesi bu konuda uzmanların yetişmesine de yol açtı. Bu uzmanlardan en önemlilerinden birisi de İngiliz müzik yazarı Donald Mitchell. 6 Mayıs 1925'te Londra'da doğmuş. Annesi İsviçre kökenli yetenekli bir sopranoymuş. Evlenmek üzere İngiltere'ye geldiğinde yanında piyanosunu ve pek çok Almanca kitap getirmiş. Küçük Mitchell 11-12 yaşlarındayken bunlar arasında yer alan Hugo Riemann'ın Musik-Lexikon'unu gözüne kestirmiş. Elinden düşürmemiş. Bu kitapta Gustav Mahler adına rastlamış. İlgisini çeken de bestecinin Das Lied von der Erde (Toprağın şarkısı) adlı yapıtı, daha doğrusu bu yapıtın adı olmuş. Annesine hep bunun ne anlama geldiğini sorarmış. Mitchell'in daha sonraki yaşamı müzik yazarlığı ile geçmiş. Bir süre de Sussex Üniversitesi'nde, bu kuruluşun ilk müzik profesörü olarak görev yapmış. Mitchell, Mahler alanında üç ciltlik ünlü Gustav Mahler adlı kitabı ile tanınıyor.  

126 sayfalık bir inceleme

Geçen sene Donald Mitchell'in yeni bir kitabı yayımlandı. Kitabın adı Discovering Mahler-Writings on Mahler (1955-2005), [Woodbridge: Boydell, 2007; 50 sayfalık giriş+680 sayfa]. Bu büyük kitapta Mitchell'in Mahler üzerine tam 50 yıla yayılmış yazıları yer alıyor. Bunların bir kısmı makale olarak yayımlanmış, bir kısmı ise yazarın yaptığı konuşmalar. Kitaba alınan ilk yazı aslında basılmamış. Stanley Sadie derlediği ünlü The New Grove Dictionary of Music and Musicians (London: MacMillan, 1980) adlı 20 ciltlik kitapta Gustav Mahler maddesini yazmasını Mitchell'den istemiş. O da oturup heyecanla yazmış. Ama Sadie, gelen metni sadece kısaltmamış, düzenlemiş ve önüne de Paul Banks'ın yazdığı Mahler'in yaşamöyküsünü eklemiş. Mitcell'in yayımlanan metni yaklaşık 11 sayfa. Oysa bu kitapta yer alan 1976'da yazdığı orijinal metin (2007'de gözden geçirildikten sonra) ise 66 sayfa. Mitchell, bu yazısına eklediği ilk dipnotta "benden isteneni çok aşmışım" diye itiraf ediyor. Bu yazının doluluğunu göz önüne alınca uzun mu kısa mı olduğuna karar vermek zor. Kitapta yer alan bir başka uzun yazı ise "Eternity and Nothingness? Mahler's Fifth Symphony" başlığını taşıyor. Mahler'in 5. Senfonisi'nin akla gelebilecek (doğrusu kendim için ekleyeyim "ve akla gelmeyecek") bütün yönleriyle ele alan tam 126 sayfalık bir inceleme. Galiba, bu yazı tek bir yapıt üzerine yapılmış en uzun ciddi çalışma olarak biliniyor. Mitchell bu yazıyı ünlü orkestra yöneticisi Ricardo Chailly'e ithaf ederek 1999'da yayımlamış. Sanırım, bu yazının yazılmasının arkasında bu iki kişinin Mahler'in 5. Senfonisi üzerine yaptıkları ve kitaba da alınan 1997 tarihli görüşme yatıyor. Bu iki metin bir arada ele alındığında, bir müzik yapıtını, bu düzeyde inceleyebilmenin gerektirdiği bilgi ve kültür düzeyinin, müzik dışında da çok geniş bir alanı kapsadığını görüyoruz.  

Senfonik bir sonuç

Aslında kitaba alınan yazıların çok büyük bir kısmı 1990'larda yazılmış. Tersi olsa çok şaşardım. Bu kadar araştırıcı bir insan, geçmişte yaptıklarının pek azını bugün için geçerli kabul edebilir. Kitapta yer alan en eski yazı 1955 'te yazılıp, yazarın 1995'te gözden geçirdiği Some Notes on Mahler's Tenth Symphony. Bu yazıda Mahler'in ölümüyle yarım kalan 10'uncu senfonisi ele alınıyor. Yazı Mahler'in ölüm korkusunun doruğa vardığı, eşi Alma Mahler ile sorunlar yaşadığı yıllarda bestelemekte olduğu bu yapıtın, bestecinin ruhsal durumu ile ilişkilendirilerek incelenmesi. Mahler, galiba, çok saygı duyduğu iki bestecinin Ludwig van Beethoven ve Anton Bruckner'in ömürlerinin ancak dokuz senfoni bestelemeye yetmiş olmasından kendisi için de sonuç çıkarıyormuş. Bana bu kitap bir insanın bir konuyu yarım yüzyıl süreyle devamlı derinliğine araştırıp incelemesi olgusuyla tanıştırdığı için çok ilginç geldi. Bu denli kararlılık ve sabır karşısında hayran olmamak olanaksız. Hemen ekleyeyim; Donald Mitchell bu konuda tek değil. Henry Louis de La Grange'in 3 ciltlik Gustav Mahler-Chronique d'un vie adlı kitabının ilk cildi, bundan 35 yıl önce, 1973'te yayımlanmıştı. La Grange kitabını tümüyle gözden geçirilmiş İngilizce baskısı için hâlâ çalışıyor. İlk cildini en sona bıraktığı çalışmasının 2. ve 3. ciltleri yayımlandı; 4. cildi önümüzdeki aylarda yayımlanacak. Ama yine de olayın bütününe bakınca en hayran olunacak kişinin Mahler 'in kendisi olduğu apaçık. Çünkü, bunca değerli araştırmacının yıllarını vererek anlamaya çalıştıkları Gustav Mahler 51 yaşında vefat etmişti!

Bu yazı 23.02.2008 tarihinde Referans Gazetesi'nde yayınlanmıştır.