1904 yılında ABD'de mali sistem yine bir skandal ile sarsılmıştı. Sigortacılıkta yeni ürünler kural tanımaksızın pazarlanıyor, elde edilen büyük komisyonlar sigortacıların cebine iniyordu. New York Eyaleti, bu olayı inceleyip gerekli önlemleri almak üzere ünlü "Armstrong Komisyonu"nu kurdu. Bu komisyonun çalışmaları sonunda New York Sigoracılık Yasası geçti. Sigortacılık endüstrisinde köklü bir temizlik yapıldı ve kalan sigorta firmaları da kendi içlerinde, yolsuzluğa bulaşmış elemanlarını tasfiye etmeye zorlandılar.

Bütün bu işler Mutual Life Insurance Company'de çalışan iki genç sigortacıya çok yaradı. Julian Southall Myrick (1880-1969) ve Charles Edward Ives (1874-1954) adlı bu iki genç sigortacı bu yolsuzluklara hiç karışmamışlardı. Bir kere her ikisinin de ahlak anlayışları buna izin vermiyordu. Öte yandan zaten pozisyonları da buna pek uygun değildi. Ama ortalık temizlenince önleri açıldı, yükseldiler. Bir süre sonra da kendi sigorta şirketlerini kurdular ve çok da başarılı oldular. Ortaklardan Ives ne kadar sigorta yapılacağı ve nasıl sigorta yapılacağı konusunda bir formül geliştirdi. Bu, sigorta endüstrisinde büyük ilgi topladı; herkes onu izlemeye başladı. Ayrıca sigorta ajanlarına eğitim verme fikrini de ilk kez 1907'de Ives&Myrick adını alan şirketlerinde uygulamaya başladı. Ives&Myrick kısa süre içinde ABD'nin en büyük sigorta şirketi olmuştu.

Myrick şirketin dış ilişkilerini yürütüyor, müşterilerle ilgileniyordu. Ives ise sigorta ajanlarıyla çalışıyor, onları eğitiyor ve ürün satış stratejilerini geliştiriyordu. Bu iki farklı karakterde insan, yaşamları boyu dost kaldılar. Her ikisi de spora düşkündü. Myrick'in tutkusu tenisti. Amerikan Tenis Federasyonu Başkanlığı'na kadar yükselmişti. Ives ise beyzbola düşkündü. Bunun dışında yaşamları benzeşmiyordu. Myrick, sosyal bir insandı, Ives ise evine kapanır beste yapardı. Myrick, Ives'in bu yönünü takdir eder ama müziğini anlamadığını da itiraf ederdi.

Ives ve müziği

Sözü geçen, bu boş zamanında beste yapan sigortacı, ABD'nin en önemli bestecilerinden birisi olarak kabul edilen Charles Ives'ti. Ives'in "amatör" bir besteci olmanın yanı sıra en ilginç yönü XX. yüzyıl müziğinin pek çok yeni öğesini herkesten önce bulmasıdır. İlhan Mimaroğlu'nun deyişiyle "Ives, Schoenberg'den önce on iki notayla uğraşmış, Stravinsky ve Mihaud'dan önce politonalite denemeleri yapmış, Alois Haba'dan önce çeyrek notalar üzerinde çalışmış, Bartok'tan önce halk melodileri ve ritmlerini ileri bir musikiyle birleştirmiştir."  [İlhan Mimaroğlu: 11 Çağdaş Besteci, Ankara: Forum Yayınları, 1961, s. 160]

Ives'i çok etkileyen ve bir bando şefi olan babası çok ilginç bir insandı. Kendi deneyciliğini oğluna da aşılamış, onu müziğin araştırılmamış olanaklarına yönelmeye özendirmişti. Onun da babasının deneyciliğini sanata dönüştürmeyi başardığı söylenebilir. Ives'in müziği öyle kolayca benimsenmedi. Uzunca bir süre pek ciddiye alınmadı, "hafta sonu bestecisi" diye küçümsendi; müzikteki yenilik arayışları ise "hata" olarak görüldü. O kadar ki, Ives'in eserlerini temiz kopyalarını yazan zata gönderdiği bir mektupta şöyle yazmış: "Bay Price, bunları güzel göstermeye çalışmayın. Tüm yanlış notalar doğrudur." Ives'in bilerek "hata" yaptığının ve bununla bir şeyler anlatmak istediğinin anlaşılması epeyce zaman aldı. Bestecinin yapıtlarının seslendirilmesini ve anlaşılmasını zorlaştıran, birbiriyle bağıntısı olmayan düşünceler üzerine kurulu olmaları ve buna rağmen bir bütün oluşturabilmeleri. Hem yorumcu hem de dinleyicinin her an sürprize hazır olması, bunun üzerine bir de bütün bunları bir bütün içine yerleştirmesi gerekiyor.

Concord, Mass., 1840-60 sonatı

Ives'in en ilginç yapıtlarından birisi Concord, Mass., 1840-60 başlığı taşıyan 2. Piyano Sonatı. Concord, ABD'nin Massachussets eyaletinde bulunan bir kasaba. 1840-60 ise ABD'nin düşünce tarihinde önemli yeri olan Ralph Waldo Emerson, Nathaniel Hawthorne, Amos Bronson Alcott ve romancı kızı Louisa May Alcott ile David Thoreau'nun, bu kasabada bir araya geldiği yıllar. Ives bu yapıtı bestelemeye 1904'te başlamış, 1915'te tamamlamış. 1921 yılında yapıtını açıklayan Essays Before a Sonata adlı bir de deneme yayımlamış. Ives bu yapıtında Amerikan aşkıncılığının (transcendentalism) özü hakkında kendi izlenimlerini ortaya koymayı amaçlamış. Bunun için de söz konusu yazarların düşünce dünyalarını müziği ile yansıtmayı denemiş. Ama yine bilinçli bir hata var gibi. Çünkü Howthorne aşkıncı değil! Ives'in onu niçin yapıtına aldığına ilişkin doyurucu bir açıklaması yok. Ama müziğinde ve yazısında, onda Emerson'un tam zıddını bulabildiğini ima ediyor.

Son yıllarda Ives'in 2. Piyano Sonatı'na olan ilgi epeyce arttı. 2004'te çıkan Pierre-Laurent Aimard ve Marc André Hamelin'in kayıtları büyük övgü topladı. 2007 ise Hanry Bryant'ın 30 yıl süren bir uğraşıdan sonra orkestraladığı ve Concord Symphony adını verdiği yapıt yayımlandı. Çok olumlu eleştiriler aldı.

Bu yazı 26.04.2008 Tarihinde Referans Gazetesi'nde yayınlanmıştır.