Bir süre önce bir televizyon programında Venezüella Simon Bolivar Senfoni Orkestrası'nın (Orquesta Sinfonica Simon Bolivar de Venezuella) Lucerne'de verdiği bir konseri seyrettim. Çocuk görünümlü bir orkestra yönetmeni ve gençlerden oluşan bu topluluk beni çok şaşırttı. Topluluk, salondakilerin yoğun ilgisine yanıt vermek için konserin sonunda Venezüella bayrağını simgeleyen montlarını giyip sahneye geldi. Latin Amerika müziğinden seçilmiş popüler yapıtlarla salonu coşturdu. Orkestranın yönetmeni gerçekten çok genç: 26 Ocak 1981 doğumlu; yani 27 yaşında. Adı Gustavo Duhamel. Son yıllarda dünyada adından çok söz edilen birkaç genç orkestra yönetmeninden birisi ve sanırım en genci. Şu anda, Venezüella'daki görevlerine ek olarak, İsveç'in Göteborg Senfoni Orkestrası'nın ana yöneticiliğini de üstlenmiş durumda.  

Papa'ya hediye

2009 yılının eylül ayından itibaren Esa-Pekka Salonen'den boşalacak olan Los Angeles Filarmoni Orkestrası'nın müzik direktörlüğünü üstlenecek. Duhamel'in dört CD ve bir de DVD kaydı var. CD kayıtlarından ikisinde Venezüella Simon Bolivar Gençlik Orkestrası'nı, diğer ikisinde ise Los Angeles Filarmonisi'ni yönetmiş. DVD kaydı ise Papa XVI. Benedict'in doğum günü nedeniyle yapılmış. Bütün bunlara yeni çıkan Fiesta adlı Latin Amerika müziğinin önemli temsilcilerinin bestelerinden oluşan bir albüm daha ekleniyor. İnanılır gibi değil doğrusu. Ama daha inanılmaz olan, bu genç yetenekli insanı Venezüella'da bulup ortaya çıkartan El Sistema, yani sistem. Tam adı Fundacion del estado para el sistema de Orquesta Juvenil e infantil de Venezuela (FESOJIV). Bu, devlet destekli bir vakıf. Venezüella'daki 102 gençlik ve 55 çocuk orkestrasını ve çok sayıda çalgı öğrenimi programını geliştirmek ve yaşatmak için 1975 yılında José Antonio Abreu adlı bir iktisatçı, müzikçi ve siyaset adamı tarafından kurulmuş.

Devlet el atınca

Katılımcıların kurs ve çalgı ücretleri ve çalgı temin etmek için gerekli kaynak devletin ayırdığı kaynaklardan ve bağışlardan karşılanıyor. Örgütün bugünkü genel sekreteri Xavier Moreno amaçlarını şöyle özetliyor: "Asıl amacımız profesyonel müzikçiler yetiştirmek değil, çocukları kurtarmak." Burada kurtarmak sözcüğü çocukların basit hırsızlıktan uyuşturucu ve silaha kadar uzanan suç yelpazesinin içine düşmelerini engellemek anlamında kullanılıyor. Şu anda bu programa kayıtlı 260 bin çocuk ve genç varmış. Bunların yüzde 90'ı da fakir ailelerden geliyormuş. El Sistema'nın sokaktan kurtardığı çocuklardan birisi Ediczon Ruiz. Sokak kavgaları ortamında giderek sertleşen hatta vahşileşen bu genci, programa almışlar. Ona bir klarnet vermişler. "Bu aleti yürütmeyeceğime nasıl güvendiklerini anlayamamıştım" diyor. Ama 17 yaşındayken Berlin Filarmonisi'nin gelmiş geçmiş en genç kontrbasçısı olmuş. Caracas Gençlik Orkestrası'nda klarnetçi olan Lennar Acosta ise El Sistema elinden tutmadan önce soygun ve uyuşturucu ile ilgili suçlardan 9 kere tutuklanmış. Şimdi ise ayrıca Simon Bolivar Konservatuvarı'nda özel öğretmenlik yapıyor. Gostavo Dudamel de El Sistema içinde yetişenlerden birisi Venezüella'nın Lara eyaletindeki Barquisimeto kentinde doğmuş. 10 yaşında kemana, 1996'da orkestra yöneticiliği çalışmalarına başlamış. İki yıl sonra da El Sistema'nın kurucusu José Antonio Abreu'nun öğrencisi olmuş. Aynı yıl, yani 17 yaşındayken Venezüella Simon Bolivar Senfoni Orkestrası'nın yöneticiliğine getirilmiş. Ondan sonra da başarıları art arda gelmiş. El Sistema'nın başarısı başka ülkelerin de dikkatini çekmiş. Örneğin İskoçya'da benzer bir sistem kurulması çalışmaları başlamış.

Ya müzikteki başarı

Üstelik ulaşılan sonuç müzik açısından da başarılı. Venezüella Simon Bolivar Senfoni Orkestrası, El Sistema içinden seçilen gençlerden oluşuyor. Merak edip bu orkestranın Gustavo Dudamel yönetiminde Gustav Mahler'in Beşinci Senfonisi'ni seslendirdiği CD'yi aldım. [Deutsche Grammophon, 447-654-5 (ya da B0009837-02); Şubat 2006'da Caracas'ta Aula Magna, Ciudad Universitaria'da kaydedilmiş; yayımlanma tarihi 2007, DDD]. Nasıl merak etmeyeyim?

Dünyanın en ünlü orkestra yönetmenlerinin önemli kayıtlarının birbirleriyle rekabet ettikleri bir alanda genç bir insan ve çoğu ondan daha genç üyelerden oluşan bir orkestra! Böyle bir alana girmeye cesaret edebilmek kolay mı? CD'nin eleştirisini yapmaya kalkışmayacağım. Bu beni aşar. Ama bu CD'yi aldığıma memnun oldum, dinlerken tat aldım. O kadarını söyleyebilirim. Kayıt hakkında görebildiğim eleştiriler de genelde olumlu. David Hurwitz, Classics Today'de bu CD üzerine yazdığı eleştiride diyor ki: "Eleştirmenler 'Artık bir gençlik orkestrası için iyi çalıyor' demeyi kesmeliler. İyi çalıyorlar..." Zaten işin ilginç tarafı, bu orkestranın İspanyolca adında "gençlik" kelimesi yer almıyor olması. Birileri, nedense, orkestranın isminin İngilizceye çevirisine bu kelimeyi ekleme gereğini duymuş.

Bu yazı 28.06.2008 tarihinde Referans Gazetesi'nde yayınlanmıştır.