Rezerv Opsiyonu Mekanizması' bankalara lira cinsinden daha fazla fon kalmasını sağlıyor. MB'nin döviz rezervlerini artırıyor.

Merkez Bankası’nın (MB), bankalara, topladıkları lira cinsinden mevduat karşılığında kendisinde tutmak zorunda oldukları paranın belli bir oranını döviz cinsinden tutabilmelerine izin veren uygulaması üzerinde duruyordum. MB’nin ‘Rezerv Opsiyonu Mekanizması’ (ROM) olarak adlandırdığı bu mekanizma hakkında birkaç noktaya daha değinerek bu konuyu kapatayım.

ROM’un iki olumlu etkisinden söz etmiştim. Birincisi, bankalara lira cinsinden kullanabilecekleri daha fazla fon kalmasını sağlıyor. İkincisi, MB’nin (brüt) döviz rezervlerini arttırıyor. Bir önemli olumlu etkisi daha var. Vaktiyle Meksika Merkez Bankası yetkilileri ile bir dizi görüşme yapmak için Meksika’ya giden bir heyette ben de vardım. Ele alınan konulardan biri de petrol gelirleri yoluyla sisteme giren dövizin Meksika parasını (pesoyu) değerlendirmemesi için neler yaptıklarıydı. Özünde, petrol karşılığı ülkeye akan dövizin piyasaya girmeden Merkez Bankası hesaplarına yatmasını sağlayan bir mekanizma tasarlamışlardı. Böylelikle peso değerlenme baskısı altında kalmıyordu.

MB’nin ROM mekanizması da benzer bir işlev görüyor. Yurtdışında belirsizliklerin azalıp risk alma iştahının artması nedeniyle Türkiye’ye kısa vadeli döviz girişlerinin artma eğilimi gösterdiği bir dönemde, bu dövizlerin bir kısmının ‘piyasaya uğramadan’ MB’ye akmasının yolunu açıyor. Böylelikle, liradaki değerlenme baskısını azaltıyor. Döviz çıkışlarının yoğunlaştığı dönemlerde ise bankalar MB’deki dövizlerini çekip yerine lira verebilecekleri için tersi bir durum söz konusu oluyor; artan döviz talebi kısmen piyasaya yansımıyor ve liranın üzerindeki değer kaybetme baskısı azalıyor.
ROM’un temel olumsuz yönü ise ‘dolarizasyon’ olarak adlandırılan olguyu arttırma olasılığı. Dolarizasyon, başkalarının bastığı para cinsinden borçlanmaya, varlık tutmaya ve alışveriş yapmaya verilen genel ad. ROM’un, bankaları daha fazla kısa vadeli borçlanmaya teşvik etmesi mümkün. Ek olarak yurtiçinde topladıkları döviz cinsinden mevduatı arttırmaya da itebilir –ki son zamanlarda Türkiye’de döviz mevduat faizlerinin artmasının ana nedeni bu.

ROM’un işlemesini sağlayan temel unsur, daha önce de değindiğim gibi, bankaların topladıkları lira cinsinden fonların maliyeti ile döviz cinsinden fonların maliyeti arasındaki fark. Mesela lira cinsinden fonların maliyeti, döviz cinsinden fonların maliyetine kıyasla daha yüksekse MB’de lira yerine döviz tutmak daha avantajlı oluyor bankalar için. Döviz cinsinden borçlanabilecekleri uygun dış koşullar varsa da bu avantajı değerlendirmeleri mümkün oluyor. MB bir de bu maliyet farkını ayarlayabileceği bir araç daha geliştirmiş vaziyette. Buna da ‘rezerv opsiyon katsayısı’ diyor. Bu katsayıyı arttırdığında, bankaların eskiye göre MB’de daha fazla döviz tutmaları gerekiyor; döviz tutmanın maliyeti artmış oluyor.

Elbette tersi de mümkün.

ROM, üzerinde bayağı emek harcanmış bir tasarım. Bir anlamda bir finansman mühendisliği örneği. Yukarıda Meksika’daki uygulamadan söz ettim. Benzeri uygulamalar başka petrol geliri olan ülkelerin bir kısmında da var. MB’nin yeni tasarımı özde bu uygulamalara çok benziyor. Ancak bu benzerlik yeni mekanizmanın özgünlüğünü ortadan kaldırmıyor. Gerçekten ilginç bir mekanizma. Bir de dolarizasyonu özendirme olasılığı olmasaydı...

Bu köşe yazısı 27.10.2012 tarihinde Radikal Gazetesi'nde yayımlandı.