Değerlendirme Notu / Prof. Dr. Hilmi Demir

Tâliban’a katılan Peştunların ve diğer etnik unsurların hemen hepsi Sünni’dir ve ameli mezhep olarak büyük çoğunluğu Hanefi’dir. Peki, bu ne anlama gelmektedir? Öncelikle Hanefiliğin ne olduğunu doğru tanımlamak gerekir. Hanefilik, yaygın olarak Müslümanların takip ettikleri ameli/fıkıh mezheplerden biridir. Diğerleri Şafiilik, Malikilik ve Hanbeliliktir. Müslümanların namazı nasıl kıldıklarından, zekât ve vergiyi nasıl aldıklarına kadar ne yapmaları ve ne yapmamaları gerektiğini söyleyen mezheplere ameli/fıkhî mezhepler denir.

İslam’da Fıkıh mezhepleri Hukuk’tan daha geniş anlama sahiptir. İbadet ve muamelat gibi tüm hayatı kuşatır. Yani namaz ve oruç gibi ibadetler, evlenme ve boşanma gibi aile hukuku, alışveriş gibi ticaret hukuku, suç ve cezaları içeren ceza hukuku hükümleri bu mezheplere göre belirlenir. Bir yönüyle fıkıh mezhepleri, hukuk devleti inşa etmenin ve kanun toplumu olmanın bir gereğidir. Geleneksel Müslüman toplumlarda yasama alanı bu mezheplerce doldurulmaktaydı. Bu mezheplerin yasama için takip ettikleri bir doktrinleri ve yasamada kanun yaparken dikkate aldıkları içtihat ya da fetvaları bulunurdu.

Burada doktrin yasa yapma tekniği (Usul), fetvalar ise kanun olarak adlandırılabilir. Yalnız bu fetvalar daha çok kişiye özeldir ve bugünkü modern devlet gibi tüm vatandaşların uyması gereken kanunları ifade etmezler. Geleneksel Müslüman toplumlarda yasa yapma yetkisi devlete değil özerk mezhep âlimlerine ait bir alandı. Her Fıkıh ekolünde yasa yapma tekniği çok değişmese de fetvalar/yasalar zaman ve zemine göre değişir ve farklılaşır.

Değerlendirme notunun tamamına erişmek için tıklayınız.

Bu değerlendirme notunun özet versiyonu 15.10.2021 tarihinde Türkgün gazetesinde yayımlanmıştır.