Türkiye'de gelir dağılımı bozuluyor mu, düzeliyor mu
Dünya ölçüsünde gelir dağılımının ne yöne değiştiği konusundaki söylemle araştırmalar arasında ortaya çıkan farklılığın bir benzeri de Türkiye'de var. Bu konuyu ele almadan önce bir noktanın altını çizmek istiyorum. "Gelir dağılımının kötü" olmasıyla "kötüleşmesi" farklı iki olaydır. Bir ülkenin gelir dağılımı dünya ölçüsünde "berbat" iken, bir miktar düzelerek, "çok kötü" duruma gelebilir. Gelir dağılımı "düzelmiştir" ama "iyi" değildir. Dolayısıyla hem bugünkü gelir dağılımının "iyi olmadığını" söylemek hem de düne oranla "düzeldiğini" ileri sürmek olanaklıdır.
Türkiye'de gelir dağılımı konusunda yakın yıllara ilişkin elimizdeki tek bilgi TÜİK'in yayımladığı veriler. Bu veriler kullanılarak yapılan hesaplamalara göre 2002-2005 döneminde Türkiye'de gelir dağılımı düzelmiş. Tablo 3'ten görüleceği üzere bu dönemde Gini katsayısı sürekli iyileşmiş. 2005 yılında ulaşılan değer ise 2000 yılının gelişmiş ülkeler grubunun Gini katsayısının (0,398) gösterdiği gelir dağılımına oranla daha eşit bir gelir dağılımına ulaştığımız anlamına geliyor.
| Türkiye'de gelir dağılımı | ||
| Yıllar |
Gini katsayısı | |
| 2002 | 0,44 | |
| 2003 | 0,42 | |
| 2004 | 0,4 | |
| 2005 | 0,38 |
Kaynak: Hazine Müsteşarı Sn. İbrahim Çanakçı'nın 7 Nisan 2007 tarihinde yaptığı Makroekonomik Gelişmeler ve 2006 Yıl Sonu Kamu Borç Stoku Verileri başlıklı sunum.
| Türkiye'de tüketim eşitsizliği | ||
| Tüketimdeki pay (%) | 1994 | 2002 |
| En düşük % 20 | 5,74 | 5,44 |
| Sonraki %20 | 9,96 | 9,88 |
| Sonraki %20 | 14,48 | 15,18 |
| Sonraki %20 | 21,11 | 20,26 |
| En yüksek %20 | 48,7 | 49,24 |
| Gini Katsayısı | 0,42 | 0,43 |
Bu nasıl olmuş? Eldeki veriler söz konusu dönemde orta gelir gruplarının, hem en düşük ve hem de en yüksek gelir grupları olarak kazançlarını daha çok artırdıklarını gösteriyor. Eğer bu sonuçlar doğruysa "ülkemizde gelir dağılımının bozulduğu" izlenimi nasıl doğuyor?
Tüketim dağılımı
Aslında gelire ilişkin bilgi edinmek kolay değildir. Gelir doğrudan gözlenemez, insanlar gelirlerine ilişkin doğru bilgi ver(e)mezler. Ama kişilerin tüketim düzeyleri daha kolay gözlenebilir. Komşunuzun gelirini bilemezsiniz ama her akşam evinde parti veriyor ya da lüks bir araba satın alıyorsa bu dikkatinizi çeker. Yaşam düzeyleriniz arasındaki farkı belirleyen de sonuçta bu tür harcamalardır. Bu nedenle toplumda gönenç düzeyi farklılıklarını araştırmak isteyenler, tüketim düzeyleri arasındaki farklılıklara bakma yoluna gidiyorlar.
Türkiye'de tüketim düzeyleri arasındaki fark, yani tüketim eşitsizliği ne durumda? İki genç iktisatçımızın (Burcu Duygan ve Nezih Güner) bu konuda önemli bir çalışması var. Bu çalışmada ulaştıkları 1994 ve 2002 yılları için kişi başına tüketim harcamaları dağılımına ilişkin sonuçlar Tablo 2'de veriliyor:
| Türkiye'de gelir dağılımı | |
| Yıllar Gini katsayısı | |
| 2002 | 0,44 |
| 2003 | 0,42 |
| 2004 | 0,4 |
| 2005 | 0,38 |
Kaynak: Burcu Duygan ve Nezih Güner: Income and Consumption Inequality in Turkey, Sumru Altuğ ve Alpay Filiztekin (Der.) The Turkish Economy, London: Routledge, 2006, s. 63-91.
Tablo 2 tüketim düzeyleri arasındaki farkın, yani tüketim eşitsizliğinin arttığını gösteriyor. Oysa aynı yıllar için hanehalkı gelir dağılımı anketlerinden elde edilen Gini katsayıları 1994 için 0,49 ve 2002 için 0,42. Yani gelir dağılımındaki eşitsizlik azalmış. Bu iki yıl arasındaki önemli fark, yüksek gelirlilerin tüketim eğilimlerinin yükselmiş olması. Sanırım bu eğilim 2002 sonrasında da devam ediyor. Anlaşılan, gözleyebildiğimiz tüketim eşitsizliğindeki artışı gelir dağılımındaki bozulma olarak nitelendirmişiz. Özetle, Türkiye'de hem gelir dağılımı düzeliyor hem de gönenç dağılımı bozuluyor olabilir.
Bu köşe yazısı 03.05.2007 tarihli Referans Gazetesi'nde yayınlanmıştır.
