ALTERNATİF SEÇİM SİSTEM ANALİZLERİ: Tercihli Oy ve Türkiye Milletvekilliği Politika Notu / Prof. Dr. Türkmen Göksel, Prof. Dr. Yetkin Çınar

2023 Haziran ayında yapılması planlanan genel seçimlere kadar seçim sistemimizde hâlihazırda tartışılan ülke seçim barajı ve daraltılmış bölge sisteminin yanı sıra yeni ve farklı seçim sistemi önerilerinin ortaya atılması beklenebilir. Nitekim güncel gelişmeler bu tartışmaların bu süreçte yoğunlaşacağını göstermektedir.

Bu politika notunda da mevcut sistemin yanı sıra düşünülebilecek ve kamuoyunda tartışılan alternatif seçim sistemlerinden bazılarını analiz ettiğimiz çalışmalarımızın bir devamı olarak, daha köklü değişiklikleri içeren iki alternatif sistem matematiksel hesaplama ve simülasyonlar vasıtasıyla analiz edilmektedir. Elde edilen sonuçlar, ayrıca temsilde adalet bağlamında değerlendirilmiştir.

Bu doğrultuda çalışmada iki alternatif sistemin analizi yapılmıştır:

1. Tercihli Oy Sistemi (Birden fazla sıralı tercihe ve/veya son tercihe oy pusulasında yer verme)

2. Türkiye Milletvekilliği olması durumu (İki meclisli bir yapıda iki farklı seçim sistemi)

Tercihli oy sistemi analizleri ile siyasal partiler için seçmenlerin birincil tercihlerinde yer alınamıyorsa bile -kendi seçmenleri dışındakilerin- ikincil tercihlerinde yer almanın ve mümkünse son tercih edilen parti olmamanın önemi sayısal olarak gösterilmiştir. Dolayısıyla sistemin uygulanması halinde, her partide bir seçmen kitlesinin birinci tercihinde olmanın (mevcut sistemde onlar tarafından seçilmenin)  yanı sıra “diğer seçmenlerin de ikinci tercih sırasında olmak” veya en azından “sonuncu tercih sıralarında olmamak” şeklinde bir motivasyon yaratması mümkündür. Bu nedenle de sistem -uygulama zorlukları bir yana bırakılırsa- toplumda ve siyasette uzlaşma ve yumuşamayı beraberinde getirebilecek alternatif bir seçim sistemi olarak önerilebilir.

İki meclisli bir yapıda iki farklı seçim sisteminin ise beklenildiği üzere, -Türkiye Milletvekilliği olarak adlandırılan yapıdaki (barajsız ve tek bölgeli) seçimde- temsilde adaleti hem “oy ve sandalye oranları arasındaki farkın az olması” hem de “temsil edilen parti sayısının çokluğu” anlamında artırdığı gösterilmiştir. Bir başka ifadeyle barajsız ve tek bir seçim bölgesi, d’Hondt uygulamasının temsilde adalet üzerindeki olumsuz etkilerini yok denecek kadar az seviyeye düşürmüştür. Mevcut ittifaklı seçim sisteminde barajın etkisinin azaldığı böylece hâlihazırdaki sistemin belli ölçüde temsilde adaleti zaten artırdığı göz önüne alınırsa bu katkının önemi daha fazla anlaşılır. Ayrıca, yönetimsel olarak temsili en üst düzeye çıkaran bir meclisin yine toplumsal ve siyasal uzlaşmaya katkıda bulunabileceği değerlendirilmektedir.

Politika notuna erişmek için tıklayınız.