Dünkü Radikal'in ilk ekonomi sayfasında en üstte şu başlık yer alıyordu: "Avrupa, krizin sorumlusu ABD'den daha çok daraldı". Başlığın devamında, avro kullanan 15 AB üyesi ülkenin ekonomilerinin 2008'in son çeyreğinde ortalama yüzde 1.5 oranında daraldığı belirtiliyordu. Buna karşın, aynı dönemde ABD ekonomisi yüzde 1.3 oranında küçülmüştü.

Mart ayının sonunda bizim dördüncü çeyrek milli gelir verileri yayınlanacak. Hiç şüpheniz olmasın, küçülme hızımız hem ABD'de hem de AB'de gerçekleşenin kat ve kat üstünde olacak. Aynı olguyu 2009'un ilk çeyrek 'küçülme' verileri açıklandığında da göreceğiz.
Bu, gelin 'gariplik' olarak adlandıralım 'bu'nu, sadece bize özgü de değil. Bize benzer ülkelerin bir kısmı da aynı dertten muzdarip.

Küresel krizin ortaya çıkardığı bu 'gariplik' tekil değil. Başkaları da var. En garibi de mali piyasaları neredeyse çökecek duruma gelen ABD Hazinesi'nin çıkardığı tahvillerin kriz ortamında müthiş bir talep ile karşı karşıya kalması.
Mali yatırımcılar, koştura koştura ABD Hazine tahvilleri alıyorlar. Talebi artan bir malın
fiyatı da artıyor. Tahvil fiyatı ile faizi ters yönde hareket ediyor. Sonuçta ABD Hazine tahvillerinin faizi baş aşağıya gidiyor.

Konuya uzak olan okuyucular için bir teknik parantez açayım. Vadesi dolduğunda karşılığında bankanıza götürüp üzerinde yazılı olan 100 doları alacağınız bir tahvili vadesine bir yıl kala bankanızdan (ikincil piyasadan) 90 dolara satın aldığınızı düşünün. Tahvili bir yıl tutup vade bitiminde 100 dolarınızı tahsil ettiğinizde 10 dolar kazanmış oluyorsunuz. Dolayısıyla, elde ettiğiniz getiri (faiz: 10 bölü 90 eşittir) yüzde 11.1 oluyor. Oysa bu tahvilden çok kişi satın almak isterse, 90 dolar olan fiyatı belki 95 dolara çıkacak. İlla almak istiyorsanız, daha yüksek fiyattan satın almak zorunda kalacaksınız. Bu durumda vade bitiminde parasal getiriniz sadece 5 dolar olacak, elde ettiğiniz faiz getirisi de (5 bölü 95 eşittir) yüzde 5.3'e düşecek.

Dolayısıyla faizi etkileyen başka unsurlar değişmiyorken, bir tahvilin piyasa faizinin baş aşağıya gitmesi ona olan talebin arttığını (fiyatının yükseldiğini) ifade ediyor.
Grafik 1'de, 2007'nin temmuz ayının ilk günü ile geride bıraktığımız cuma günü arasında, ABD Hazinesi'nin iki yıl vadeli tahvilinin ikincil piyasadaki faizinin gelişimi gösteriliyor. Dönemin önemli bir kısmında düşmüş bu faiz.

Tabii ki ABD Merkez Bankası'nın faiz indirimlerinin de bu gelişmede rolü var. Ancak, bu düşüşün temel nedeninin küresel mali yatırımcıların 'kaliteye kaçış' olarak adlandırılan eylemleri olduğu da konuyla ilgili herkes tarafından biliniyor. 'Kaliteye kaçış'tan kasıt, daha riskli görülen ülke tahvillerinin ve benzeri mali varlıklarının elden çıkarılarak, daha güvenli görülen ülkelerin mali varlıklarının satın alınması. Burada daha güvenli görülen ülke ise mali sistemi çöküntünün eşiğine gelmiş olan ABD!

Krizin derinleştiği dönemde Türkiye ve ABD'deki ikincil piyasa faizlerinin karşılaştırılması da bu açıdan ilginç olacak. Grafik 2'de bu karşılaştırma 2008'in ağustos ayının başı ile kasım ayının sonu arasındaki dönem için yapılıyor. Üstteki yukarıya doğru giden eğri (ve sağ eksendeki rakamlar) bizim gösterge tahvilin faizi. Alttaki de az önce sözünü ettiğim iki yıl vadeli ABD tahvilinin faizi. Hareket tam ters: Kriz 'orada' çıkıyor, 'risk' burada artıyor!

G-20 toplantılarında ya da başka platformlarda küresel mali sistemin yeniden tasarımı tartışılıyorken bu asimetriye dikkat çekmekte yarar var: "Günahı daha az olanların" daha çok cezalandırılmalarının önüne geçilmesi gerekiyor. Piyasanın cezalandırmasının önüne geçmek mümkün olmaz elbette, ama bu cezayı telafi edecek kurumların inşasının gerekliliği sözünü ettiğim şey.

Grafik 1: İki yıl vadeli ABD hazine faizi (ikincil piyasa, %)

Grafik 2: İkincil piyasa hazine faizleri: Türkiye ve ABD (Türkiye için gösterge tahvilin faizi, ABD için iki yıl vadeli tahvil, %)

Bu yazı 15.02.2009 tarihinde Radikal Gazetesi'nde yayınlanmıştır.