Uluslararası mali yatırımcıların risk algılamalarının bir göstergesi var: VIX endeksi olarak biliniyor ve çok yaygın olarak kullanılıyor. Chicago opsiyon değişimi borsası (CBOE) tarafından hesaplanıyor. İlgili kuruluşun internet sayfasından bu verileri (günlük frekansta) indirmek mümkün. VIX'teki bir artış, mali yatırımcıların risk algılamasının arttığını gösteriyor.VIX'in önemi ne? Şu: Yapılan akademik çalışmalar bizim gibi ülkelerin iflas riski ile (kibarcası kredi riskimiz oluyor) VIX arasında çok yakın bir ilişki olduğunu gösteriyor. Hem kısa dönemde, hem de uzun dönemde. VIX arttıkça, yani algılanan risk arttıkça, bizlerin kredi riskleri de artıyor.

Bir örnek için 18 yükselen piyasa ekonomisi ve 1997-2006 dönemini kapsayan şu çalışmaya bakılabilir: 'Fatih Özatay, Erdal Özmen ve Gülbin Şahinbeyoğlu, 2007 yükselen piyasa ekonomilerinde spreadler, küresel finansal koşullar ve ABD'nin makroekonomik haberleri, ODTÜ ERC tartışma tebliği 07-07' (ODTÜ internet sayfasından indirilebilir -İngilizce).Öte yandan kredi riskimizle kur ve yurtiçi faiz hareketleri arasında yakın bir ilişki var. Beraber yükseliyor ya da beraberce düşüyorlar. Risk algılaması çok yüksek noktalara çıkıyorsa, sizin yurtiçinde yaptıklarınız kısa dönemde belirleyici olmuyor. Yurtdışındakilerin risk algılaması sürüklüyor her şeyi. Şüphesiz siz içeride doğruları yapıyorsanız, mali yatırımcıların risk iştahlarındaki azalma ortadan kalktığında, koşullar yine olumluya dönüyor.Kısacası daha önceleri çok kullandığım terminolojiyi kullanırsam, makroekonomik değişkenler açısından ana eğilimi sizin uyguladığınız ekonomi politikaları belirliyor. Ama uluslararası mali yatırımcıların risk alma iştahındaki ani kesilmeler, bu ana eğilimden sapmalara yol açabiliyor. Siz doğruları yaptıkça bu ana eğilimden sapmalar geçici oluyor.Bu çerçevede bakılınca, son dönemlerde iki temel sorunumuz ortaya çıkıyor: Birincisi 'doğruları' yapmıyoruz bir süredir. Çok yanlış işler yapmasak da, yalpalıyoruz. Durumu idare etmeye çalışıyoruz. Üstelik terazinin 'yanlış' yapma kefesinin ağır basması olasılığı var ileride. 2001 mayısından bu yana uygulanan programın miadını çoktan doldurduğunu anlamamamızdan kaynaklanıyor bu durum. Belki anlıyoruz ama yerine bu karda kışta ne koyacağımızı düşünemiyoruz. Yani, ana eğilimin bundan sonra hangi yönde olacağına ilişkin bir miktar belirsizlik var.İkincisi, dış şokların varlığı bir türlü ortadan kalkmıyor. Yukarıdaki benzetmede olduğu gibi 'geçici' oldukları izlenimini vermiyorlar. Her an bir yeni kötü haber geliyor. Misal: Cuma günü ABD enflasyonuna ilişkin sevindirici bir haberi kutlamaya başlamışken piyasalar, arkasından hemen yatırım bankası Bear Stearns'ın zor durumda olduğu haberi geldi. FED, yasasındaki bir maddeye dayanarak, 40 yıldan beri yapmadığı bir biçimde kurtarma operasyonuna girişti. Piyasalar yine karıştı. Yani, 'geçicilik', 'kalıcılığa' dönüşmeye başladı.Bu ikinci nedenle, 2007'nin yaz aylarından bu yana uluslararası mali yatırımcıların risk algılamaları ana eğilim olarak hep yükselmekte. Arada büyük oynamalar var, ama eğilim yukarıya doğru. Grafik 1'de 2006'nın başından bu yana VIX endeksinde oluşan hareketler gösteriliyor. O tarihten bu yana en yüksek risk algılaması cuma günü kapanışta gerçekleşti ve endeks 31'in üzerine çıktı. Grafiğe dikkat edilirse, sözünü ettiğim yükselme eğilimi 2007'nin başlarından (yatay eksende 4300 işaretli gözlem civarında) bu yana var.Pazar günü moralinizi bozmayayım diye, VIX endeksindeki gelişimi bir de 1990 başından bu yana veriyorum (Grafik 2). 2006 öncesinde çok daha yüksek risk algılamaları var. Şu tarihlere denk geliyor bunlar: 1997-1998 Asya ve Rusya krizleri; 11 Eylül 2001 saldırısı ve hemen sonrası, 2003 Irak savaşının öncesi ve sonrası. Bu son tarihten 2006 başına kadar ana eğilim düşme yönünde olmuş.Pek de avuntu olmadı ya, neyse...

Şekil 1: Uluslararası mali yatırımcıların risk algılamaları (2006 başı-14 Mart 2008 VIX endeksi)Şekil 2: Uluslararası mali yatırımcıların risk algılamaları (1990 başı-14 Mart 2008 VIX endeksi)

Bu yazı 16.03.2008 tarihinde Radikal Gazetesi'nde yayınlanmıştır.