Cari işlemlerin para politikasının amaçlarından olduğuna dair akademik bir çalışma bilmiyorum.

Perşembe günü Merkez Bankası'nın (TCMB) aldığı son kararlara, desteklediğim taraftan bakmıştım: Ezber bozuyor. Pazar günü ise risklere değindim. Özellikle, kısa vadeli sermaye girişlerine karşı dolaysız bir engel olmaması, kararların etkisiz kalması olasılığını arttırıyor. Sırada bir eleştiri daha var.

Hem Sayın Erdem Başçı'nın hem de Sayın Durmuş Yılmaz'ın son sunumlarında güzel bir grafik var. Bir eksende finansal istikrar, diğerinde ise fiyat istikrarı yer alıyor. Enflasyonun düşük ya da yüksek olmasına bağlı olarak fiyat istikrarı ekseni iki bölgeye ayrılıyor. Benzer bir şekilde, kredi arzının hızlı ya da yavaş artmasına bağlı olarak da finansal istikrar ekseni iki bölgeye bölünüyor. Ortaya dört bölge çıkıyor. TCMB, bundan sonra, ekonominin bu dört bölgeden hangisinde bulunduğuna bağlı olarak faizi ve faiz dışı araçları (zorunlu karşılık oranında değişiklik gibi) kullanacağını söylüyor.

Enflasyonun yüksek olduğu ilk iki bölgede faiz yükseltilecek. Buna karşın, kredi genişlemesi yavaş ise faiz dışı araçlarda gevşeme, kredi genişlemesi hızlı ise faiz dışı araçlarda sıkılaştırma olacak. Enflasyonun düşük olduğu son iki bölgede ise faiz indirimi var. Buna karşın, kredi genişlemesi yavaş ise faiz dışı araçlarda gevşeme, kredi genişlemesi hızlı ise faiz dışı araçlarda sıkılaştırma yapılacak.

Sunumlarda yer almasa da aslında sekiz bölge var. Her eksende birer de tarafsız bölge (işlerin yolunda olduğu bölge) yer alıyor. Şöyle: Finansal istikrar cephesinde işler yolundaysa, ama enflasyon istenilen düzeyde değilse sadece faiz politikası devreye girecek (artacak ya da azacak; iki ek bölge). Tam tersi durumda ise sadece faiz dışı araçlar kullanılacak (iki bölge de buradan).

Finansal istikrarın tehlike altında olmadığı, kürede bugünkü kadar sorunların yaşanmadığı, ama çok uzun süredir yüksek enflasyona alışmış, bu nedenle o dönemin davranış biçimlerini benimsemiş, enflasyon düşse bile her an eskiye dönülebileceği korkusunda olan bireylerin olduğu dönemde -2002-2005 diyeyim- TCMB'nin sadece fiyat istikrarına yönelmesi doğaldı. Şimdi finansal istikrarı amacını fiyat istikrarı düzeyi amacına eş kılması da o derece doğal; koşullar çok farklı çünkü.

Ama ne yaptığını anlatabilmek ve anlaşılır kılmak açısından ortada bir sorun var: Yapılan sunumlarda ve kararlara eşlik eden açıklamalarda cari işlemler açığı sorunu çok fazla vurgulanıyor. Fiyat istikrarının yanı sıra finansal istikrarı yüksek sesle vurgulamak tamam. Merkez bankalarının iki temel amacından söz edilir: Onlar da bu ikisi. Ama cari işlemler hesabının, para politikasının temel amaçlarından biri olarak vurgulandığı bir akademik çalışma bilmiyorum. Finansal istikrar için aldığınız önlemler elbette cari işlemler açığındaki bozulmayı önleyici yolda çalışır. Bu küresel koşullar altında cari işlemler açığının daha da hızlı yükselmesi olasılığı var; bu da istenmeyen bir durum. Doğru. Ama sorun şu: Yarın bir gün finansal istikrar açısından hiç tehlike yokken, ama cari işlemler açığı yüksek seyrediyorken (mesela enerji fiyatlarındaki yükseklik nedeniyle), TCMB'yi göreve çağrırlarsa ne yapacaksınız? Ya cari işlemeler açığının bazı koşullar altında finansal istikrarı tehdit ettiğini, bazı koşullar altında etmediğini anlatacaksınız: Finansal istikrarı tehdit ettiği için cari açığa tepki verdiğinizi; başka koşullar altında vermeyebileceğinizi söyleyeceksiniz. Ya da zihinleri karıştırmamak ve ileride anlamsız şekilde para politikasının yapamayacaklarını yapmaya davet edilmemek için iletişiminizi salt finansal istikrarı vurgulayarak sürdüreceksiniz.

Bu köşe yazısı 27.12.2010 tarihinde Radikal Gazetesi'nde yayımlanmıştır.