Öyle 'yerli marka araba üretelim' deyince cari işlemler açığı kapanmıyor daha da açılıyormuş.

Sayın Başbakan geçenlerde TÜSİAD'daydı. Orada bir Türk otomobil markası istedi. Öyle ağızdan çıkıverince pek güzel duruyor. O gün hep çok beğendik. Ama azıcık düşününce işler hiç de öyle göründüğü gibi değil. Şimdi oturup bir Türk markası tasarlasanız, sonunda cari işlemler açığı azalmayıp daha da büyüyebilir mesela. Bilmem farkında mısınız? Ondan sonra işin yoksa, malum medyanın iktisat bilmeyen ekonomi yazarlarıyla uğraş dur. Hemen "anacım, bunlar resmen vatana ihanet içinde" mealinde yazsınlar, sonra da neresinden tutacağını bileme. Al başına belayı yani. Nereden çıkartıyorum? Ay-fon (I-Phone) örneğinden elbette. Asya Kalkınma Bankası'nın yayımladığı yeni bir rapora göre, Ay-fon satışları arttıkça Amerika Birleşik Devletleri (ABD)'nin cari işlemler açığı da artıyormuş. Dünyada ne olduğunu bilmek isteyenleri aşağıya beklerim, efendim.

2 milyar dolar ihracat

Apple, Amerika Birleşik Devletleri (ABD)'nin büyük şirketlerinden biri. Yüksek teknolojili üretim yapıyor. Son icatları ay-fon(i-phone) ve de ay-ped (i-pad), hem mobil telefon pazarını hem de bilgisayar piyasasını alt üst etti. Hem telefonlarda, hem de bilgisayarda işin kavramsal çerçevesi değişti. Apple çağımızın en yenilikçi şirketlerinden bir tanesi. Bir ara orada değişenden ne anladığımı size anlatayım. Hiç bu ay-fonlar nasıl üretiliyor diye merak ettiniz mi? Ay-fon üretimi, küresel ölçekte 9 firmanın ortak faaliyeti ile yapılıyor. Bu firmalar, Çin, Kore, Japonya, Tayvan, Almanya ve ABD'de faaliyet gösteriyorlar. Her bir ülkede başka bir parça üretiliyor, sonra bu parçalar Çin'de birleştiriliyor. En sonunda birleştirilmiş, Ay-Fon, satılmak üzere, ABD pazarına Çin'den gönderiliyor. 2009 yılı itibariyle bakarsanız, Çin'den Amerika'ya 2 milyar dolarlık ay-fon ihraç ediliyor. Bu tutar, Amerikan hesaplarında Çin'e karşı dış ticaret açığına katkı yapıyor. Bir Amerikan şirketi olan Apple'ın küresel çapta örgütlediği üretim, Amerikan cari işlemler açığını artırıyor. Buyurun buradan yakın! Yenilik Amerikan yeniliği, marka Amerikan markası, tüketici Amerikan tüketicisi, ama mal Çin malı ve de bütün bu sürecin sonunda büyüyen Amerikan dış ticaret açığı. Ne oluyor? Apple Amerikan halkına ihanet mi ediyor? Yok canım, dünya artık böyle işliyor. Markayı tutundurmanın yolu küresel bir üretim ve dağıtım ağına sahip olmaktan geçiyor. Bu ilk nokta.

Cari açığı azaltmaz

Gelelim ikinci noktaya: Dün iktisadi analizde, analiz birimi ulus devletti. Ödemeler dengesi bilançosuna ilişkin bütün bir kavramsal çerçeve ulus devlet odaklı bir analiz biçiminin ürünleri. Şimdi bakın bir yeni döneme geçtik. Dünün kavramları ile bugünün gelişmelerini anlamak giderek daha zor oluyor. Kavramların giderek eski tadı, eski tınısı kalmıyor. Yeni şeyler düşünmek gerekiyor.

Üçüncü nokta ise şudur: Ay-fonu üretebilmek için tam altı ülkede, dokuz adet şirket çalışıyor. Bunların arasında ise hiç Türk şirketi bulunmuyor. Bu ülkeler arasında "yıldız ülke" Türkiye neden yer almıyor? Neden böyle oluyor? Gelişmiş ülkelerin bu kadar araştırma-geliştirme laboratuarı, gelişmekte olan ülkelere doğru nakledilmiş halde. Ancak bunlardan hiç biri daha buraya gelmedi. Neden gelmedi? Ucuz işçilik söz konusu olduğunda Çin'le rekabet edemeyiz, Vietnam'ı geçemeyiz. Ama bakın teknik kapasitemiz açısından Kore, Tayvan da mı olamayız? 1970 yılında göstergelerimiz Kore ile neredeyse başa baştı. Nasıl oldu da, arada onlar bu kadar mesafe kat etti ve biz hâlâ 1970 yılında olduğumuz noktada duruyoruz? İşte bütün mesele burada. TEPAV'da yapılan çalışmaların gösterdiği şudur: Araştırma ve geliştirme harcamaları işinde hala Kore'nin otuz yıl öncesindeki halindeyiz. Bu da üçüncü tespit olsun. Demek ki neymiş, Öyle "yerli marka araba üretelim" deyince, bu çağda, cari işlemler açığı kapanmıyor daha da açılıyormuş. Akılda tutmakta fayda var.

Bu köşe yazısı 25.01.2011 tarihinde Radikal Gazetesi'nde yayımlanmıştır.