Afganistan yine haberlerdeydi. Ancak bu defa durum farklıydı. Bu defa bir terörist saldırıdan değil sorunun temel kaynağından bahsediyorum. Afganistan Merkez Bankası Başkanı Washington banliyösündeki evinde görevinden istifa ettiğini açıkladı. Benim haberlerden anladığım budur. Abdulkadir Fitrat önce Afganistan'dan ayrılıp ABD'ye gitmiş, sonra da Kuzey Virginia'da istifasını açıklamıştır. Bu açıklama geçen yılki KabulBank skandalının sadece bir bankacılık hatası değil aynı zamanda hükümetin de hatası olduğunun bir başka delilidir. Son haberleri okuduğumda Afganistan'ın sorununu bir kez daha gördüm. Gelin, bana göre Afganistan'ın sorunu nedir, anlatayım.

Afganistan'ın sorunu Afganlı siyasi elitlerin yakın akrabalarının sahibi olduğu Afgan bankasındaki kriz değildir. Bu herhangi bir normal ülkede de görülebilecek bir durumdur. Sorun geçen yıl KabulBank'ın batmasına yol açan bağlantılı kredilerle de ilgili değildir. Banka sahiplerine aşırı derecede borç verme her ülkede görülebilecek bir uygulamadır. Örneğin, Türkiye'deki 2001 bankacılık krizinin temel nedenlerinden biri buydu. Sorun bankacılık sistemindeki denetçilerin düzenleme konusunda yaptıkları hatalarla da ilişkili değildir. ABD ve Avrupa'daki bankacılık krizlerindeki duruma bakın. Beni asıl sarsan, eski Başkan'ın istifasını ABD'nin Virginia eyaletindeki "evinden" yapmış olmasıdır. Ailesi halihazırda Afganistan'da değil ABD'de yaşamaktadır. Bence Afganistan'da bugüne kadar yürütülen devlet inşa etme çabalarının sonuçsuz kalmasının asıl nedeni budur.

Pek çok idari hizmet için dışarıdan destek alabilirsiniz. Ancak temel idari becerileri geçici olarak dışarıdan alamazsınız. Son günlerde süren kalkınma tartışmalarını takip ediyor musunuz? Bir ülkenin performansı o ülkenin imkanlar setinin bir fonksiyonudur. Ülkenin gelişmişlik düzeyi büyük ölçüde o ülkenin bir araya getirmeyi başardığı yapabilirliklerin kalitesine ve çeşitliliğine bağlıdır. Bu yapabilirlikler işgücünün beceri setini, kurumların niteliklerini ve ülkenin altyapısını içerir. Afganistan'ın yeniden yapılandırması yabancı bağışçılardan gelen milyon dolarlara rağmen şimdilik yapabilirlikleri artırmakta başarısız olmuştur. Son teknolojiyi kullanarak hastaneler inşa edebilirsiniz. Ama onu işler hale getirmek için kalifiye işgücüne ihtiyacınız vardır. Afgan örneği bize mümkün olan en kısa sürede "evlerine" dönmeyi planlayan geçici personelle bu hizmetleri layıkıyla yerine getirilemeyeceğini göstermiştir.

Afganistan'ı yeniden yapılandırma projesinin başarısızlığı birkaç yıl önce Kabil'i ilk defa ziyaret ettiğimde dikkatimi çekmişti. Ziyaret ettiğim her bakanlıkta iki tip Afganlıyla karşılaştım: Batılı takım elbiseler kuşanmış şişman adamlar ve geleneksel Afgan giysileri giyen zayıf adamlar. İlk gruptakiler karar verici pozisyondalardı; ikinci gruptakiler ise yalnızca ortalıkta dolanıyordu. Daha sonra ilk gruptakilerin çifte pasaporta sahip olduğunu öğrendim. Aileleri yurt dışında yaşıyordu. İkinci gruba mensup olanlarsa Kabil'de. Bence asıl fark yaratan budur.

Ancak, temel idari becerilerin eksikliği daha büyük bir sorudur. Bu sorunu çift pasaportlu bürokrat sayısını artırarak çözmeye çalışmaksa işe yaramamaktadır. Karar vericiler Afganistan'ı geçici işyerleri gibi değil evleri gibi görmelidir. Bana sorarsanız, Afganistan'ın yeniden yapılandırma çabalarının başarısız olmasının nedeni budur.

Bu köşe yazısı 02.07.2011 tarihinde Hürriyet Daily News'te yayımlanmıştır.