İlk olarak Mart başında, CNBC’nin sabah programında duyduk. Wall Street muhabiri Kelly Evans Amerika’da işgücü piyasasındaki olumlu sinyallerden bahsediyordu. Amerikan ekonomisi garip bir dönemden geçmektedir.

İşsizlik oranları ve işsizlik sigortası başvuruları düşüyor, işler yolunda görünüyor. Ancak, dağılmak bilmeyen belirsizlikleri ortadan kaldırmak zordur.  İnsanlar neden kış sonunda ağaçlar filizlenince heyecanlanırlar da sonra tekrar kar yağmaya başlar, bilir misiniz? Uğursuzluk getirmek istemezler, ama umut etmekten de geri duramazlar. Kelly Evans bunu tabii ki bilmekteydi ve soruna yaratıcı bir bakış açısıyla yaklaşarak şöyle dedi: “Ekonominin durumunu mu merak ediyorsunuz? Diş doktorunuza sorun.”

“Diş doktoru göstergesi” diş doktoruna giden yeni hasta sayısına dayanmaktadır. Diş doktoruna gitmeye başlayan hastaların sayısı neden artmıştır? Artışın nedeni, yeni işe girmiş ve sağlık sigortasının nimetlerinden faydalanan insanlar olmasıdır. Muhabirler Birleşik Devletler’in dört bir yanından diş doktorlarını arayıp sistematik olmayan deliller elde etmişler. İşlerde patlama olmadıysa da, gözle görülür bir iyileşme vardır. İyimserler için iyi haber.

Peki, işin şakası bir yana, diş doktoru göstergesi niye kullanılmaktadır? Öncelikle, kısa vadede toparlanma beklentileri konusunda belirsizlik söz konusudur. Kriz sonrası dönemlerde olduğu gibi, güvenilir bilgilerin yokluğunda insanlar “yeşil filiz” (green shoot) arayışına girmektedir. Bu gayet anlaşılabilirdir. İkincisi, gösterge hayli anlamlıdır. Zor zamanlarda insanlar genellikle doktor randevularını erteler ve haklarında hayırlısını dilemekle yetinir. Artık kemerleri sıkmaları gerekmediğinde ise kendilerini bir miktar ihtiyatla şımartırlar. Üçüncüsü, diş doktoru randevularındaki artış test edilebilir bir hipotezdir. İsteyen herkes bu önermeyi bilimsel olarak test edebilir.

2001 yılındaki finansal çözülmenin ardından, 2002 yılında benzer bir durumu Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nda da yaşamıştık. Çok derin bir çukurun dibinden yukarı doğru tırmanmaktaydık ve “genişlemeci mali sıkılaştırma” politikasından oldukça emindik. İyi bir işaret arayışıyla umutsuzca çevreme bakındığım dönemlerden biriydi. Daha sonra, hem çocuklara hem de yetişkinlere yönelik çizgi romanların tekrar raflarda yerlerini aldığını fark ettim. Sizce de bu güzel günlerin yakın olduğuna dair bir işaret değil midir? İşte, Zagor göstergesi de böylelikle doğdu. Diş doktoru göstergesi gibi Zagor göstergesi de umutsuzluk içerisinde olduğumuz ve uzun süredir beklediğimiz ekonomik iyileşmeye dair herhangi bir iyi işaret arayışına düştüğümüz dönemlerden birinde ortaya çıktı.

Zagor, 1960’larda,  İtalyan editör ve yazar Sergio Bonelli tarafından yaratılmış bir çizgi roman. Benim yaşıtlarım Zagor’la ve Sergio’nun oğlu Gian Luigi Bonelli’nin kaleminden çıkmış bir başka İtalyan çizgi roman olan Tex Willer ile büyümüştür. 2001 yılındaki finansal çözülmeyle birlikte Türkiye’de çizgi romanların ortalıktan birden kayboldu. Basımlarına, hikayelerin orta yerinde son verildi.

Zor zamanlarda insanlar neden kısabiliyorlarsa kısarlar. Çizgi romanlar da listenin başındadır. İşler iyiye gitmeye başlayınca, insanlar çizgi roman satın almaya tekrar başlarlar. İşte o zamanlar, Türkiye için Zagor göstergesi imdada yetişmişti. Evans’tan hareketle, biz de şöyle diyebilirdik: “Ekonominin durumunu mu merak ediyorsunuz? Çocuklarınıza sorun.”

O zamanlar, Zagor göstergesi benim genişlemeci mali sıkılaştırma politikasına dair inancımı pekiştirmişti. Fakat uzun bir bekleyiş döneminden kaynaklanan umutsuzluktan doğmuştu. Diş hekimi göstergesi de öyledir.

Bı köşe yazısı 10.03.2012 tarihinde Hürriyet Daily News'te yayımlanmıştır.