7-11 Şubat 2007 arasında yapılan Aero India 2007 Fuarı'nda, Hindistan'ın Tejas (Sanskritçe "parlak" ya da "görkemli" anlamına geliyormuş) adlı jet savaş uçağının üretim tipi ilk kez kamuoyuna tanıtıldı.

Tejas, hafif, tek motorlu, tek kişilik, delta kanatlı birçok amaçlı bir savaş uçağı. Hindistan 1983'te, elindeki MIG-21 uçaklarının yararlı ömürlerinin 1990'larda dolacağı görüşünden hareketle Hafif Savaş Uçağı (LCA: Light Combat Aircraft) programını başlattı. Bu uçağın pek çok açıdan ilginç bir öyküsü var.

Bir kere LCA programı sadece bir savaş uçağı yapımı projesi değil. Hindistan bu projeyi ileri teknoloji alanında kendine yeterlik hedefine ulaşmanın bir yolu olarak yürürlüğe koymuş ve dördüncü nesil olarak tanımlanan bu modern uçakta kullanılan beş ileri teknolojiyi kendisi geliştirmeyi hedeflemişti. Bunlar uçuş kontrol sistemi (Fly-by-wire denilen bilgisayarla kontrol), çok modlu pulse-doppler radar, artyakımlı (afterburner) turbofan motor, bileşik karbon-fiber  yapılar/yüzeyler geliştirilip üretilmesi ve modern "cam pilot-yeri" (glass cockpit) idi. Doğrusu Hindistan son ikisinde başarılı oldu. Ancak ilk üçünde yaşanan sorunlar, Tejas'ın daha çok geciken/başarısızlığa uğrayan bir proje olarak zihinlerde yer edinmesine yol açtı.

Proje altı yıl gecikti

Uçağın geliştirilmesi için 1984'te ADA (Aeronotical Development Agency) adlı bir ulusal konsorsiyum oluşturulmuştu. ADA içinde 100 kadar Hint kuruluşu (araştırma ve geliştirme örgütleri, önde gelen endüstri organizasyonları ve akademik kuruluşlar) ortak sıfatıyla yer alıyordu. Hindistan'ın büyük uçak yapım şirketi HAL (Hindustan Aeronautics Limited) de ana ortak ve ana müteahhit olarak bu projeye katıldı. Hindistan Hava Kuvvetleri bu uçağın 1995'te hizmete girmesini istiyordu. Oysa uçağın prototipi, ilk uçuşunu ancak 4 Ocak 2001'de yapabildi. Bu gecikmede 1998'de Hindistan'ın nükleer deneme yapması sonrasında ABD'nin ambargo koymasının önemli etkisi oldu. Ama buna iki etmeni daha eklemek gerek. Bunlardan ilki Hindistan Hava Kuvvetleri'nin süre konusundaki aşırı iyimserliği, ötekisi ise bazı konularda yerli kuruluşların gerçekten geç kalmalarıydı. Bunun en önemli örneği, Tejas için geliştirilen Kaveri motoruydu. Bu motor, Tejas uçağının artyakımı kullanmaksızın ses ötesi hızda seyretmesini sağlayacaktı. Uçak bu motor geliştirilinceye kadar ABD yapımı GE 404 motoruyla denenecekti. Ambargo, bu motordan Hindistan'ın yararlanmasını kısıtladı. Ama Kaveri'nin hazır olması da iyice gecikti. 2004 yılında bu motorun Rusya'da yapılan yüksek irtifa testlerinde başarılı olmadığı görüldü. 2006 yılı şubat ayında Hindistan Fransız SNECMA firması ile Kaveri motorunun teknik sorunlarının çözülmesine yardım etmesi için bir anlaşma imzaladı.

Tejas'ın maliyeti

1989 Mayıs ayında hükümetin kurduğu bir komite Tejas'ın geliştirilmesinin 1.2 milyar dolara mal olacağını tahmin etmişti. Arada projenin gecikmesi, yeni isteklerin eklenmesi, öngörülemeyen maliyetlerin ortaya çıkması gibi nedenlerle toplam maliyet yükseldi. 2006'da projenin toplam maliyetinin 2.26 milyar dolara yükseldiği tahmin ediliyordu. Üstelik bu maliyete Kaveri motoru dahil değildi. 1989'da Kaveri motorunu geliştirme maliyetinin 82 milyon dolar olacağı tahmin edilmişti. Oysa 2006'daki tahmin 640 milyon dolara yükselmişti.

Uçağın birim fiyatı da yükseldi. 2001 yılında yapılan bazı iyimser tahminler uçağın birim maliyetinin 17-20 milyon dolar arasında olacağı biçimindeydi. Şimdi ise birim maliyetin en az 24 milyon dolar olacağı tahmin ediliyor. Hatta bu fiyatın 35 milyon dolara çıkacağını söyleyenler de var. Üstelik bu hesap Hindistan Hava Kuvvetleri'nin 220 Tejas uçağı alacağı varsayımına dayanıyor. Bu hesap tutarsa Tejas, yine de Fransızların Rafale, İsveçlilerin JAS-39 Grippen ve Almanya/Birleşik Krallık/İspanya/İtalya ortak yapımı Eurofighter Typhoon'a göre daha ucuz olacak. Ama tutmamasına yol açacak bazı nedenler hâlâ var. Örneğin, şu ana kadar Hindistan Hava Kuvvetleri bu uçaktan sadece 20 tane almak için sipariş verip, 20 uçaklık bir parti daha sipariş edilebileceği belirtmekle yetindi. Son tahminlere göre, işler yolunda giderse, Tejas uçağının 2010'da teslim edilmeye başlanması ve 2012'de hizmete girmesi bekleniyor. Ancak, bu uçaklar Kaveri motoruyla değil, ABD yapımı F404-GE-IN20 motoruyla donatılmış olacaklar.

Bu öykü bana teknolojide bağımsızlığı aramak ile bulmanın aynı anlamına gelmediğini gösterdiği için ilginç geliyor. Bunu yazmak nereden mi aklıma geldi? "Teknolojide atılım"dan, "ileri teknolojili mal üretimine geçmek"ten çok söz ediyoruz da...

Bu köşe yazısı 24.02.2007 tarihinde Referans Gazetesi'nde yayınlanmıştır.