Üretim kaybı
Yakınlarda değinmiştim; böyle anormal dönemlerde üretimdeki gelişmeleri sadece bir yıl öncesinin aynı dönemine göre bakarak değerlendirmek yeterli olmuyor. Bunun yanı sıra, bir de üretimin tepe noktasına ulaştığı dönem ile dip noktası arasında geçen sürede gerçekleşen üretim kaybına bakmak gerekiyor. Böylelikle kriz nedeniyle ne kadar kayba uğradığımız daha bir belirginleşiyor.
Ek olarak, üretimin kriz öncesindeki düzeyine ne kadar sürede ulaştığı da önemli. İşsizliğin, üretimin dip noktasından sonra da yüksek düzeylerde kalacağını belirtebiliriz mesela. Üstelik bu yüksek düzeyin neredeyse iki tepe noktası arasında süreceğini ifade edebiliriz.
Grafik 1'de her ay itibarıyla son on iki ayın üretim rakamlarının (endeks değerlerinin) toplamı var. Ele alınan dönemin başlangıcı 1999'un ocak ayı. İlkönce 2001 krizinde yaşananlara bakalım. Sanayi üretimi krizin hemen öncesinde - 2001'in ocak ayında, tepe noktasına ulaştı. Daha sonra düşüş sürecine girdi. Tepe noktası ile dip noktası arasında üretim yüzde 9,5 oranında düştü ve bu hızlı düşüş süreci on üç ay sürdü. Dip noktası 2002'nin şubat ayında gerçekleşti.
Üretimin kriz öncesinde ulaştığı en yüksek değere gelmesi ise çok daha uzun zaman aldı. Ancak eylül 2003'e gelindiğinde ulaşılan üretim düzeyi 2001 ocak ayındaki düzeyi geçti. Kısacası, sanayinin kriz öncesinde ulaştığı düzeye gelmesi otuz iki ayı buldu. Neredeyse üç yıllık bir süreden söz ediyoruz!
Grafikte sol tarafta yer alan üç dikey çizgi söz konusu dönemleri işaret ediyor. Aynı grafikte yer alan son dikey çizgi küresel krizin etkileri henüz tam çıkmadan önce üretimde ulaşılan son tepe noktasını gösteriyor: Sanayi üretimi 2008'in temmuz ayında en yüksek değerine ulaşmıştı. O zamandan beri baş aşağıya gidiyor. En son haziran ayına ait veriler var elimizde. Bu durumda sanayi sektörü üretiminin 'şimdilik' on bir aydır azaldığı ortaya çıkıyor. Yeni veriler açıklandığında bu sürenin uzadığını göreceğiz.
Üretimin tekrar temmuz ayındaki düzeyine gelmesinin ise ne kadar zaman alacağını şimdiden kestirmek oldukça zor. 2010'da bunun gerçekleşmeyeceğini, şu andaki bilgiler ve uygulanmakta olan ekonomi politikası çerçevesinde belirtmek mümkün. 2011'de ne ölçüde bunun gerçekleşeceği ise ekonomi politikasında radikal bir değişiklik yapılıp yapılmayacağına bağlı olacak. Radikal değişiklik ne derseniz; onu çok tartıştık, anlaşılan tartışmaya uzun bir süre devam edeceğiz.
Grafik 1: Sanayi üretim endeksi (12 aylık toplam, 1999 Ocak-2009 Haziran)
Bu yazı 24.08.2009 tarihinde Radikal Gazetesi'nde yayınlanmıştır.
