Yine 'eğlence' haline geldi. Bilgisayarım çalışıyor haldeyken sürekli açık duran ekranlardan biri de dünya piyasalarındaki gelişmeler hakkında anında haber veren bir web sayfası (Bloomberg). Cuma günü öğlen yemek için ofisten ayrılırken Avrupa'da işler yolunda görünüyordu. Ofise döndüğümde ise piyasalar baş aşağıya gitmeye başlamışlardı. Az sonra ABD piyasaları açıldı; oradaki olumsuz gelişme daha da şiddetliydi.
İşin komik yönlerinden biri şu:
Sabah saatlerinde olumlu gelişmeler yaşanıyorken haberlerin ayrıntılarına bakıldığında, olumlu gelişmelerin arkasındaki nedenlerin sıralandığı görünüyordu. Mesela ABD ekonomisinin toparlandığı bayağı bir belirginleşmişti. Benzeri yorumlar, isimleri de verilerek uzman görüşlerine dayandırılıyordu. Öğleden sonra sabah yaşananların tam tersi gerçekleşiyorken yine açıklayıcı haberler vardı. Bu sefer de mesela ekonomik toparlanmanın umulandan daha yavaş olacağı ileri sürülüyordu. Elbette yine çeşitli uzmanların görüşleri yer alıyordu haberlerde.
Kısacası, anlaşılan hem olumsuz gelişme bekleyen uzmanların gerekçeli görüşleri hazırda tutuluyordu, hem de olumlu gelişme bekleyenlerinkiler. Hangi yönde hareket varsa, üzerine bir başlık, sonra şu borsa bu kadar, öbürü de o kadar düştü ya da arttı, aralara birkaç uzman görüşü, sonra ABD tahvil fiyatları arttı (genellikle borsalar düşüyorsa) ya da düştü (genellikle borsalar yükseliyorsa), sonra yine uzman görüşleri falan.
Şüphesiz o web sayfalarını düzenleyenler işlerini yapmaya çalışıyorlar. Ama piyasalar o kadar oynak ki, gün içinde birbirine 180 derece ters hareketlere bile akılcı açıklamalar bulmak zorundalar. Allahtan hem olumlu hem de olumsuz gelişmeler bekleyen uzmanlar ve de gerekçeleri var.
Cuma gününün ikinci yarısında Avrupa piyasalarında, daha sonra da tüm işgünü ABD piyasalarında gözlenen olumsuz hareketlerde ana belirleyicilerden biri de ABD'de açıklanan istihdam verileri oldu: Ücretli çalışan sayısı beklenin çok altında arttı. Üstelik bu artış devletteki geçici istihdam artışından geldi. Bu veri, ABD ekonomisindeki toparlanmanın beklenenden daha yavaş olacağına dair önemli bir sinyal verdi.
Bu oynaklık sadece cuma gününe özgü değildi. Bir önceki hafta tüm piyasalarda keskin düşüşler yaşandı. Geride bıraktığımız hafta ise cuma gününe değin olumlu gelişmeler vardı. Önce Yunanistan, sonra Portekiz ve İspanya derken, tüm mayıs ayı aşırı oynaklığa sahne oldu. Bu durum, ortada önemli ölçüde belirsizlik olduğuna ve büyük risklerin bulunduğuna işaret ediyor.
Gün geçmiyor ki yeni bir Avrupa Birliği ülkesi bu ortama biraz daha olumsuzluk katmasın. Bu sefer devreye Macaristan girdi. Yeni hükümet eski hükümeti suçladı. Maliye politikası açısından durumun kamuoyunun bildiğinden daha kötü olduğunu açıkladı. Hatta yeni başbakan ve bazı bakanlar durumu 'ağır' sözcükler kullanarak tanımladılar. İflas (borçların vadesinde ödenmeyerek yeniden yapılandırılması) tehlikesinden söz ettiler.
Perşembe günü bu açıklamalar ilk duyulduğunda ilginç yorumlar da çıktı. "Her zamanki siyasetçi tavrı; geçmişi eleştirerek seçimden önce verdiği sözleri neden tutamayacağına gerekçe bulmak istiyor." falan dendi. Ama dünya ekonomisinin içinde bulunduğu ortamda her zamanki siyasetçi tavrının sergilenemeyeceğinin farkında olması gerekirdi sağduyulu bir siyasetçinin. Acaba o siyasetçiler sağduyulu muydu? Değillerse, ekonomilerini nasıl düzlüğe çıkaracaklardı? Bununla yetinmediler; cuma günü Macaristan yetkilileri bir gün öncesine kıyasla daha da ağır ifadelerle Macaristan ekonomisinin içinde bulunduğu olumsuz durumu bizlere 'açıkladılar'. İnanılmazdı.
Bu arada Macaristan'ın 2008 yılında 'mali sorumluluk' yasası çıkardığını, 2009 yılında 'mali kural' uygulamasına geçtiğini hatırlatayım. Bağımsız bir de mali danışma kurulu var. Bu kurumun internet sayfasında çok kısaca temel görevi olarak 'kamu maliyesinin sürdürülebilirliğini ve saydamlığını' sağlamak belirtiliyor. Kurumun işlerlik kazanması anlaşılan çok yeni. Ama Macaristan başbakanının yukarıda sözünü ettiğim "mali durumun bilinenden çok daha vahim olduğu" şeklindeki açıklamaları çerçevesinde mali kuralın sadece bir formül ya da yasa değişikliği olmadığını da bizlere gösteriyor. Akılda tutmakta yarar var.

Bu yazı 06.06.2010 tarihinde Radikal Gazetesi'nde yayınlanmıştır.