'Son iki krizde' dizime dönüyorum. Bugünkü konu reel kur hareketleri. Paramızın reel olarak ne ölçüde değer kaybettiği ve bunun ne ölçüde ihracat artışına ve dolayısıyla GSYH büyümesine yardımcı olduğuna bakmak istiyorum.
Önce her iki krizdeki enflasyon etkisinden arındırılmış (reel) kur hareketlerini karşılaştıracağım.
Daha sonra bu krizlerde gerçekleşen GSYH ve reel kur hareketlerini birlikte vereceğim. Ayrıntılar yazının sonunda. Sonuçlar şöyle:
2001 krizinde paramız reel olarak son krize kıyasla çok daha fazla değer yitirmiş: 2001'de krizden sonraki üçüncü çeyrekte endeks değeri 70'e düşerken, son krizde en düşük değer 88 dolaylarında (Grafik 1). 2001 krizinde, bu dip noktasından sonra paramız hızlı bir biçimde değer kazanmış. Ancak 2002'nin ikinci çeyreğinde ortaya çıkan siyasi belirsizlik (Başbakan Ecevit'in hastalığı ve beraberinde gelen erken seçim belirsizliği) ve daha sonra patlayan Irak savaşı nedeniyle tekrar hızlı bir değer kaybı sürecine girmiş paramız. Dolayısıyla reel kur açısından ikinci büyük bir şok söz konusu. 2010'un ilk çeyreği itibariyle ise paramızın reel değeri kriz öncesindeki değerine yaklaşmış durumda. 
2002'de az önce sözünü ettiğim ikinci şoka kadar reel kur hareketi ile GSYH hareketi benzer. Paramızın hızla reel kaybettiği dönem (endeksin aşağıya indiği dönem) GSYH'nin de hızla aşağıya indiği dönem olmuş. Sonra yukarıya doğru beraber hareketlenmişler. İkinci şoktan sonra ise bu birliktelik kopuyor
Grafik 2). Son krizde ise her iki değişkenin hareketi birlikte ve aynı yönde. Paramızın reel olarak değer kaybettiği dönemde GSYH de azalmış. Sonra tam tersi gerçekleşmiş (Grafik 3).
Konuya yakın olanların 'kaşlarını çattıklarının' farkındayım. Elbette haklılar. Hem de birden fazla nedenle. Birincisi, sonuçta GSYH'yi etkileyen 'tonlarca' değişken var. Burada sadece reel kur ile GSYH hareketine bakılıyor. İkincisi, değişkenler arasındaki esas ilişki aynı anda değil, gecikmeyle gerçekleşiyor olabilir. Mesela paramız reel olarak değer kaybettikten birkaç çeyrek sonra GSYH artabilir. Üçüncüsü, reel kurun GSYH'yi etkilemesi için önce ihracatı ve ithalatı etkilemesi gerekir. Paramız reel olarak değer kaybettikçe, ihracatımızın artması, ithalatımızın ise azalması beklenir. Böylelikle yurtiçinde daha fazla mal üreteceğimizden GSYH de artar.
Dolayısıyla, en azından, bir de ihracat ile reel kur arasındaki ilişkiye bakmak gerekiyor. Bunu yarınki yazımda yapacağım. Ama bu grafikler yine de şüphelendiriyor insanı. Son iki kriz döneminde sanki paramızın reel değeri o kadar da önemli rol oynamamış gibi ihracat ve GSYH hareketlerinde. Ama dikkat: Hiç rol oynamamış değil; 'o kadar da önemli rol oynamamış'. Ayrıntılar şöyle: İlk grafik, her iki krizdeki reel kur hareketleri üst üste gelecek şekilde çizildi. Yatay eksendeki '0' noktası, GSYH'nin krizden önce zirveye ulaştığı çeyreği gösteriyor. Bu, 2001 krizinde 2000'nin son çeyreği, son krizde ise 2008'in ilk çeyreği idi. Bu zirve değerlerinin elde edildiği çeyrek yıldan bir yıl önceki çeyrek (-1 noktası) ile on bir çeyrek sonrası (11 noktası) arasındaki dönemi kapsayan bir pencereden bakılıyor krizlere (son krizde sekiz çeyrek). 
Reel kur endeksi Merkez Bankası'nın yayınladığı aylık endeksin üç aylık ortalaması. Endeksteki artış paramızın reel olarak değerlendiğini gösteriyor. GSYH verileri ise mevsimlik hareketlerinden ve işgünündeki değişikliklerden arındırılmış durumda.
Daha önce de yaptığım gibi, '0' noktasındaki GSYH değeri 100 olacak şekilde diğer GSYH verilerini de ayarladım. Aynı biçimde, GYSH'nin zirveye ulaştığı dönemlere denk gelen reel kur endeksi değerlerini 100 yaptım ve diğer değerleri de buna uygun olacak biçimde hesapladım.

Grafik 1: Son iki krizde reel kur hareketleri

Grafik 2: 2001 krizinde GSYH ve reel kur

Grafik 3: Küresel krizde GSYH ve reel kur

Bu yazı 16.05.2010 tarihinde Radikal Gazetesi'nde yayınlanmıştır.