Önce ABD ekonomisi uzmanı olduk, şimdi de Yunanistan. Arada sırada komşunun durumu hakkında bu köşede bir yazı çıkmazsa olmuyor. Son yazı Yunanistan üzerineydi, varsın bir tane daha olsun: Bu seferki Yunanistan'da olan bitenin bizleri asıl korkutan yönü ile ilgili. Soru şu: AB üyesi ülkelere ve bize de bulaşır mı komşudaki kriz?
Bulaşıcılıktan kastedilen, bir yerde çıkan sorunun başka bir yere de sıçraması. İki düzeyde ele alabiliriz. Birincisi, bir ülke içindeki bulaşıcılık. İkincisi, bir ülkede patlak veren krizin başka ülkelere de sıçraması. Bizi asıl ilgilendiren bu ikincisi.
Bulaşıcılık üzerindeki araştırmaları tetikleyenler 1997-1998 Asya ve 1998 Rusya krizleri oldular. 2 Temmuz 1997'de Tayland para birimi bahtın dalgalanmaya bırakılmak zorunda kalınması, kısa sürede Kore, Filipinler, Endonezya ve Malezya'da da krize yol açtı. 18 Ağustos 1998'de Rusya'nın daha önce sattığı devlet tahvillerinden olan yükümlülüklerini yerine getirmeyeceğini açıklaması, Rusya ile oldukça ilgisiz gibi görünen çok sayıda ülkenin de başını belaya soktu. Bu açıklama beklenen bir açıklama değildi. Açıklamadan çok değil iki ay önce Rusya'nın kredi notunun yükseleceği düşünülüyordu. Ama işler öyle gitmedi ve ardı sıra iki not indirimi oldu. İlki, krizin patlak vermesinden beş gün önce, ikincisi ise bir gün önce. Ayrıca, krizden hemen önce ünlü spekülatör Soros'un Rusya'nın devalüasyona gitmesi gerektiği açıklaması var. Açık ki bu gelişmeler Rusya'daki
krizi tetikleyici rol oynadılar. Temmuz 1998 ile Ocak 1999 arasındaki beş aylık dönemde ruble yüzde 262 oranında değer yitirdi.
Rusya'nın ve diğer yüksek kredi riskli ülkelerin mali varlıklarından bol miktarda tutan ve ABD'de mukim Uzun Vadeli Sermaye Yönetimi (Long Term Capital Management; LTCM) isimli bir 'zengin fonu (hedge fund)' 2 Eylül 1998'de battı. Bu gelişme, Rusya ile fazla ticari ilişkisi olmasa da bazı yükselen piyasa ekonomilerinin de krizden etkilenmesine yol açtı.
Bu gözlem önemli; zira bulaşıcılığın arkasındaki temel nedenin illa kriz çıkan ülke ile bulaşan ülke arasındaki derin ticaret ilişkileri olması gerekmediğini söylüyor. Bunun böyle olabileceği durumlar elbette var. Mesela, küresel krizden bizim olumsuz etkilenmemizin bir nedeni ihracatımızda görülen büyük düşüş oldu. Bunun arkasındaki ana olgu ise mal sattığımız ülkelerin kriz nedeniyle alım güçlerinin azalmasıydı.
Bulaşıcılığa yol açan en önemli nedenlerin başında, ortak uluslararası mali yatırımcıların (borç verenlerin) olması geliyor. Mesela aynı yabancı banka, bazı kırılganlıkları olan ekonomilere önemli miktarlarda kredi açmış olabiliyor. Zaten Yunanistan'da olan bitene çözüm bulmakta AB'nin bu kadar ayak sürümesi en çok bu nedenle iktisatçıları korkutuyor.
Yunanistan tahvillerini yüklü miktarda tutan bankaların çoğunluğu AB bölgesinde. Bu bankalar, küresel krizin tahripkâr etkisini tam atlatamadan yeni bir şokla karşı karşıya kalabilirler.
Bu gerçekleşirse, daha sonra neler yaşanabileceğini küresel kriz deneyiminden artık yakından biliyoruz. Açık ki Yunanistan'daki krizin derinleşmesi halinde komşuyla ticaret ilişkilerimiz az diye rahatlayacak halimiz yok. Umalım ki, ülkemizde pek de sevilmeyen IMF bir an önce devreye girer ve komşunun içinde bulunduğu durumun atlatılabileceği umutları yeşerir.
Yazıyı 'meraklısına not' ile bitireyim. Bulaşıcılık konusunda daha ayrıntılı açıklama isteyenler için iki kaynak: İlki, G. L. Kaminsky, C. M. Reinhart, ve C. A. VÈgh, 2003. The Unholy Trinity of Financial Contagion  (Finansal Bulaşıcılığın Korkunç Üçlüsü), Journal of Economic Perspectives, 17(4), 51-74. İkincisi ise reklamlar faslından: F. Özatay, 2010. Finansal Krizler ve Türkiye, İkinci Baskı, Doğan Kitap.

Bu yazı 02.05.2010 tarihinde Radikal Gazetesi'nde yayınlanmıştır.