Salt ekonomik göstergelere bakarak Tunus ve Mısır'da olanları açıklamak mümkün değil.

Mısır'a ve Tunus'a ilişkin birkaç göstergeyi daha bu köşeye taşımak istiyorum. Temel soru şu: Salt ekonomik nedenlerle bu ülkelerdeki hareketleri açıklamak mümkün mü?
Daha önce bu iki ülkenin kişi başına gelir düzeylerinin ABD'nin kişi başına gelir düzeyine oranının değişimini vermiştim. 2007'de Mısır için yüzde 13.5, Tunus için ise yüzde 23.3 düzeyindeydi bu oran (Türkiye'nin yüzde 17.8). Bu gelirler satın alma gücü ile yapılıyor. Farklı satın alma gücü hesapları farklı oranlar verebilir. Burada Penn Dünya Tabloları'ndan yararlandım. Bu ayrıntı bir tarafa, bu oranların zaman içindeki hareketleri de önemli. Her iki ülke için de bir kötüleşmeden söz etmek mümkün değil. Hatta ılımlı da olsa bir iyileşme var.

Rakamlar ne diyor?

Küresel krizde daha önceki yıllara göre büyüme performanslarında bir gerileme olmuş. Ancak ekonomileri küçülmemiş: 2009'da Mısır yüzde 4.4, Tunus ise yüzde 3.1 oranında büyümüş (Türkiye yüzde 4.7 oranında küçülmüştü). 1992-2001 döneminde Tunus ortalama yüzde 4.8, Mısır ise yüzde 4.5 büyümüş (Türkiye'den daha yüksek). 2002-208 arasındaki büyüme performansları da benzer.

Tunus'ta işsizlik Mısır'dan daha yüksek. 20002-2007 ortalaması yüzde 14.1. Mısır'da ise yüzde 10 (Türkiye'de yüzde 9.5). 2009'da hem Mısır'da hem de Tunus'ta işsizlik oranı düşmüş gibi görünüyor; ne derece inandırıcı, bilmek mümkün değil.

Mısır'da 2006-2009 arasında enflasyon sürekli yükselmiş. 2009'da ulaşılan değer az değil: Yüzde 16.2. Rakamlar Tunus'ta enflasyon açısından bir sorun olmadığını gösteriyor; 2009'da yüzde 3.1 (Türkiye'de aynı yıl enflasyon yüzde 6.5 düzeyindeydi).
Elimde gelir dağılımına ilişkin veriler yok. Ancak Birleşmiş Milletler her yıl 'insani gelişme endeksi' yayımlıyor. Bu endeks, ülkelerin gelişmişlik düzeylerini karşılaştırırken sadece kişi başına gelir düzeylerine bakmıyor. Üç temel boyutta karşılaştırmaları yapıyor: Ülke vatandaşlarının yaşamları ne ölçüde uzun ve sağlıklı? Bilgiye (eğitime) erişimleri ne düzeyde? İnsanca bir yaşama standardı var mı?

Özgürlük endeksi

169 ülke içinde 2010 yılında Tunus 81, Mısır ise 101. sırada. Türkiye ise 83. sırada yer alıyor. Bu ölçüt açısından ülkelerin tarihsel performansı da önemli. 1980-2010 arasında bu ölçüt açısından Tunus yıllık ortalama yüzde 1.5'lik bir gelişme sağlamış. Mısır'ın gelişme hızı da aynı (Türkiye'nin gelime hızı belirgin biçimde düşük; yüzde 1.2).

'Özgürlük Evi' kuruluşu her yıl özgürlük endeksi yayımlıyor. Bu değerlendirmeyi iki boyutta yapıyor: Politik haklar ve sivil özgürlükler. Her ülke 1-7 arasında bir not alıyor. 7 notu en kötü not; özgürlük yok. 1 notu ise en iyi not. Politik haklar açısından 2010'da Tunus 7, Mısır ise 6 notu almış. Bu ülkelerin sivil özgürlük notları ise 5. Her iki ülke de 'özgür olmayan ülkeler' grubuna dahil edilmiş. Türkiye'nin notu ise 3; 'yarı özgür ülke' sınıfına konulmuş. 'Uluslararası Saydamlık' kurumu 178 ülkeyi kamu sektöründeki yolsuzluklar açısından sıralıyor. 2010 yılında Tunus 59, Mısır ise 98. sıradalar (Türkiye 56. sırada).

Baskıcı rejimler altında politik hakların ve özgürlüklerin yokluğu ile yüksek yolsuzluk düzeyi temel sorun olarak görünüyor. Yoksa salt büyüme ya da sağlık ve eğitim açısından bakarsanız Tunus'ta olanları açıklamak o kadar kolay değil. Mısır'ın durumu ise daha karışık; her türlü sorun iç içe gibi.

Bu köşe yazısı 15.02.2011 tarihinde Radikal Gazetesi'nde yayımlanmıştır.