Sanıyorum, bunu ilk olarak birkaç yıl önce bir toplantı için Ankara’ya gelen Madeleine Albright’tan duymuştum. Ünlü stratejist Zbigniew Brzezinski’nin büyük satranç tahtası benzetmesiyle ilgili bir soruyu yanıtlıyordu. “Bence diplomasi bir satranç tahtası gibi düşünülmemeli” demişti.

“Bana kalırsa, diplomasi daha ziyade bir bilardo masasıdır. Bir topu hedef alırsınız, ama hareketiniz masadaki diğer topları da etkiler. Herhangi bir hareket masadaki tüm bilardo toplarını etkileyebilir”.

Bölgemizde zorlu bir bilardo oyunu oynanmaktadır. Öncelikli hedef Türkiye değildir, ancak her darbe bizi de etkilemektedir.

İlk hamle Kuzey Afrika’dan gelmiş, daha sonra Arap Yarımadası’na ve Orta Asya’ya doğru ilerlemiştir. Suriye, Arap uyanışının etkisi altındadır ve mücadele sınırımızın hemen dibinde yaşanmaktadır. ABD’nin ülkeden çekilmesinin ardından Irak çalkantı içerisindedir ve bu durum bir süre daha sürecektir. Bu ortamda, İran Cumhurbaşkanı Mahmut Ahmedinejad geçen hafta Erivan’a bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Ancak Fransa Devlet Başkanı Nicolas Sarkozy’nin aksine Ahmedinejad’ın bu ziyareti ile kendi halkına değil komşu ülkelere bir mesaj vermiştir. Kuzey Afrika’dan gelen ilk tepki böylece bizi tüm cephelerden etkilemiştir. Türkiye’nin konumu, ya da en azından Türkiye’nin konumuna hangi açıdan baktığımız değişiklik göstermiştir.

Iran, Ermenistan için önemli bir müttefiktir. Türkiye sınırının halen kapalı olması nedeniyle, Rusya dışında Ermenistan’ın dünya ile bağlantısını sağlayabilecek tek ülke İran’dır. Alternatiflere sahip olmak bir ülke için hayati önemdedir. Geçen haftanın haberlerine bakarsanız, enerji ve bağlantısallık hakkında pek çok gündem maddesi olduğunu göreceksiniz.  İran ve Ermenistan’ın ortak gündemindeki maddelerden biri iki ülke arasında demiryolu inşa edilmesidir. Öte yandan, Ermenistan da elindeki elektrik fazlasını satmak istemektedir. Mevcut koşullar altında Türkiye’ye satamayacaklarından, İran’da potansiyel alıcı arayışına girişmişlerdir. Peki ya mevcut koşullar değişirse? Ermenistan ile uzlaşma çabaları sonuç vermeye başlarsa ve oyunu farklı bir stratejiyle oynama ihtimali doğarsa? Bilardo oyununda, her bir hamle çevredeki bütün topları etkiler ve daha profesyonel olan oyuncu sonraki hamleyi hesap eder.

Peki, Türkiye’nin sorunu nedir? Türkiye’nin sorunu sonraki hamleyi planlayamaması ve her bir hamleden önce masadaki konumunu ayarlayamamasıdır. Oyunu kazanmaya elverişli ortam mevcuttur; ancak Türkiye ev ödevini yapmamıştır. Pozisyonunuzu önceden planlayamazsanız, yapılacak tüm hamlelerin etkisine açık hale gelirsiniz. Şu anda Türkiye’nin durumu da böyle görünmektedir. Oyun çok hızlı ilerlemekte, Türkiye oyunla başa çıkmakta güçlük çekmektedir. Peki, neden böyledir? Çünkü Türkiye dönüşüm sürecini tamamlayamamıştır. Tarihinin ve coğrafyasının gerçekleriyle tam anlamıyla yüzleşememiştir. Dersim olayları için özür dilemek geç kalmış ehemmiyetsiz bir adımdır.

Türkiye Avrupa Birliği’ne üyelik sürecinde daha hızlı yol alabilseydi, oyundaki konumu daha güçlü olabilirdi. Mevcut duruma göreyse, masadaki pozisyonumuzu kontrolümüz dışındaki güçler belirleyecektir.

Bu köşe yazısı 31.12.2011 tarihinde Hürriyet Daily News'te yayımlanmıştır.